Δημιουργήθηκε πρόσφατα μια παγκόσμια πρωτοτυπία που πιθανώς θα μας οδηγήσει κατ’ ευθείαν στη Χάγη. Για πρώτη φορά στην παγκόσμια θαλάσσια ιστορία, τέσσερα κράτη τσακώνονται για ένα κομμάτι θάλασσας στην Ανατολική Μεσόγειο. Αφού τώρα όλοι οι Έλληνες ασχολούνται με τη μερική οριοθέτηση της ΑΟΖ, ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, επιτρέψτε μου να αναπτύξω και εγώ μερικούς προβληματισμούς μου, από τη μακρινή Ουάσιγκτον.
Γράφει ο Θεόδωρος Καρυώτης*
Επειδή ασχολούμαι επί τέσσερις δεκαετίες με την ΑΟΖ, αρχίζω να υποψιάζομαι ότι ο Μητσοτάκης έριξε σε παγίδα τον Ερντογάν, με αυτή την οριοθέτηση της Αθήνας με το Κάιρο. Ο Έλληνας πρωθυπουργός πρέπει να έχει συμφωνήσει με τον πρόεδρο της Αιγύπτου να προσφύγουν γι αυτή την τμηματική οριοθέτηση ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, ζητώντας να οριοθετήσει την ΑΟΖ τους.
Έτσι, μιας και η οριοθέτηση Ελλάδας-Αιγύπτου έχει διεμβολίσει την οριοθέτηση μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης, το Δικαστήριο της Χάγης θα είναι υποχρεωμένο να καλέσει επίσης την Τουρκία και τη Λιβύη που δε θα έχουν δικαίωμα μη συμμετοχής. Με αυτές τις δύο οριοθετήσεις των τεσσάρων κρατών θα κληθεί να ασχοληθεί το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης και να οριοθετήσει, ταυτόχρονα, τις ΑΟΖ της Ελλάδας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου και της Λιβύης. Η Χάγη δηλαδή, για πρώτη φορά στην ιστορία της, θα οριοθετήσει ταυτόχρονα τις ΑΟΖ τεσσάρων κρατών.
Το Άρθρο 4 της Συμφωνίας αναφέρει: «1. Η παρούσα Συμφωνία δεν υπόκειται σε καταγγελία, απόσυρση ή αναστολή. 2. Η παρούσα Συμφωνία μπορεί να τροποποιηθεί μόνο με συμφωνία των Μερών».
Η συμφωνία μπορεί να μη προβλέπει ρήτρα προσφυγής στη Χάγη, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα δυο κράτη δε μπορούν να ζητήσουν τις υπηρεσίες της Χάγης. Η Λιβύη έχει δηλώσει στον ΟΗΕ ότι όποιος αμφισβητεί το τουρκολιβυκό μνημόνιο μπορεί να προσφύγει στο Δικαστήριο, αλλά η Τουρκία δεν έχει κάνει αντίστοιχη δήλωση. Η Χάγη, όμως, έχει τη δυνατότητα να απαιτήσει την παρουσία της Τουρκίας.
Η ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Θεωρώ σημαντική την παρέμβαση του Ευάγγελου Βενιζέλου στην κυριακάτικη «Καθημερινή» (9/8), όπου τόνισε: «Η συμφωνία Ελλάδος και Αιγύπτου έγινε προφανώς για να απαντηθεί –ως ισοδύναμο τετελεσμένο– στο ψευδομνημόνιο της κατοχικής Τουρκίας με τον εγκάθετο της στην Τρίπολη. Αλλά προφανώς και δεν εξουδετερώνεται το μνημόνιο, καθώς η Άγκυρα δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τις παράλογες και παράνομες διεκδικήσεις της στην περιοχή. Δεν αποτελεί, δηλαδή, εργαλείο το οποίο αποτρέπει τις σχεδιαζόμενες έρευνες και στη συνέχεια γεωτρήσεις στην ελληνική ΑΟΖ. Ούτε ανατρέπει τον ευρύτερο σχεδιασμό της Άγκυρας, αυτόν που φέρει το μεγαλεπήβολο κωδικό ονομασίας “Γαλάζιας Πατρίδας”. Ακόμη και όσοι πανηγυρικά υποδέχθηκαν την ελληνοαιγυπτιακή συμφωνία το αναγνωρίζουν. Ποιο είναι, λοιπόν, το κόστος; Με βάση το χάρτη, ο οποίος είδε το φως της δημοσιότητας, είναι σαφές πως δεν αναγνωρίζεται πλήρης επήρεια στην Κρήτη, δε συμπεριλαμβάνεται ολόκληρη η Ρόδος και καθόλου το σύμπλεγμα του Καστελόριζου. Έχει αναφερθεί πως υπάρχει σχετική αναφορά στη συμφωνία, για να υπάρξει συνέχιση των συνομιλιών. Όταν, όμως, έχει γίνει αποδεκτό ήδη, πως τα νησιά έχουν μειωμένη επήρεια, δημιουργείται ένα σοβαρό προηγούμενο.
Δημιουργείται και ένα κενό μεταξύ Ρόδου και Κύπρου, το οποίο ως γνωστόν θέλει ετσιθελικά να συμπληρώσει η κατοχική Τουρκία. Και είναι προφανές μετά η Άγκυρα που θα “ξεσπάσει” για την υπογραφή της συμφωνίας. Θα κρατήσει εκείνα τα σημεία της συμφωνίας που την εξυπηρετούν. Η Αθήνα επιδίωξε τη συμφωνία σε μια προσπάθεια να ακυρώσει το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η συμφωνία, όπως έχει αναφερθεί, διεμβολίζει το εν λόγω μνημόνιο και η Ελλάδα αποκτά ένα “ηθικό πλεονέκτημα”, αφού ενεργεί μέσα στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου. Την ίδια ώρα, θα πρέπει να αναφερθεί πως, με την ελληνο-αιγυπτιακή συμφωνία, ξεκαθαρίζει πλήρως ότι η παράνομη οριοθετική γραμμή του τουρκολιβυκού μνημονίου βρίσκεται πλήρως και νομίμως εντός της οριοθετημένης πλέον ΑΟΖ της Ελλάδας. Η τελευταία, θα πρέπει φυσικά να σηκώσει, όπως και προηγουμένως, το βάρος αντιμετώπισης τουρκικών κινήσεων στην περιοχή, με όλα τα μέσα που διαθέτει. Η Τουρκία ανά πάσα στιγμή μπορεί να στείλει –και θα το πράξει– ερευνητικά σκάφη, γεωτρύπανα, φρεγάτες ακόμη και ψαροκάικα».
ΠΩΣ ΘΑ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΕΙ ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ
Υποψιάζομαι, γνωρίζοντας προηγούμενες αποφάσεις του, ότι το Δικαστήριο σε ενδεχόμενη γνωμοδότηση του, θα χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της μέσης γραμμής σε κάποια σημεία, σε άλλα τη μέθοδο της ευθυδικίας (equity) και την αρχή της ίσης απόστασης ειδικών περιστάσεων. Πάντως, με τις τελευταίες αποφάσεις του, έχει δώσει έμφαση στις αρχές της δικαιοσύνης (επιείκειας).
Δυστυχώς, το Διεθνές Δικαστήριο, όχι μόνο φαίνεται να διστάζει να ακολουθήσει ένα προηγούμενο (precedent) σε περιπτώσεις οριοθέτησης, αλλά επίσης δεν έχει δημιουργήσει ορισμένους κανόνες, στους οποίους τα ενδιαφερόμενα κράτη θα μπορούσαν να στραφούν για καθοδήγηση. Η επόμενη παραπομπή σε ένα σύγγραμμα που κυκλοφόρησε πριν από 35 χρόνια είναι σα να περιγράφει την ελληνοτουρκική διένεξη στην Ανατολική Μεσόγειο: «Φαίνεται ότι ένα κράτος χρειάζεται μόνο να καταθέσει ότι τα νησιά δε δικαιούνται οποιασδήποτε ζώνης και το άλλο κράτος ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα, για να τους δοθούν τα μισά δικαιώματα από το Δικαστήριο. Αυτό αποτελεί την εφαρμογή της μεθόδου του Σολομώντος, ώστε εάν ένα κράτος δημιουργήσει ένα θέμα, τότε θα πετύχει τη μείωση της περιοχής της υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ, που δικαιούται το παράκτιο κράτος» (J.G. Collier, “The regime of the islands and the modern law of the sea”, in W.E. Butler “The Law of the Sea and International Shipping”, New York, London, Oceana Publications 1985, p. 188).
Η ΤΟΥΡΚΙΑ «ΘΑ ΚΑΝΕΙ ΤΟΝ ΚΙΝΕΖΟ»
Το κύριο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι αυτό του Καστελόριζου και της Στρογγύλης. Το Δικαστήριο, σε περιπτώσεις που ένα νησάκι βρίσκεται μπροστά σ’ ένα τεράστιο ηπειρωτικό χώρο ενός άλλου κράτους, ποτέ δε δίνει πλήρη επήρεια σε αυτό το νησάκι. Εάν όμως συμβεί κάτι τέτοιο, τότε η Ελλάδα δε θα έχει θαλάσσια σύνορα με την Κύπρο.
Γι’ αυτό το λόγο, η απραξία των κυβερνήσεων της Ελλάδας, τα τελευταία 30 χρόνια, να μην ανακηρύξουν ΑΟΖ και να προχωρήσουν σε οριοθέτηση ΑΟΖ με την Κύπρο, αποτελεί ένα τεράστιο σφάλμα, τις συνέπειες του οποίου αντιμετωπίζουμε σήμερα.
Τέλος, να υπενθυμίσουμε ότι η παρέμβαση της Χάγης θα μας γλυτώσει από τα σχέδια συνεκμετάλλευσης που προτιμά ο Τραμπ. Βέβαια, να μη ξεχνάμε ότι οι Τούρκοι παριστάνουν για καιρό τώρα τους “Κινέζους της Μεσογείου”. Επομένως, ανεξάρτητα από την απόφαση της Χάγης, το πιθανότερο είναι ότι θα αρνηθούν, όπως πράττουν και οι Κινέζοι, να σεβαστούν την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου.
*Ο Θεόδωρος Καρυώτης είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημιακού Συστήματος Μέριλαντ, ΗΠΑ. Διετέλεσε οικονομικός σύμβουλος της πρώτης κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου στην Πρεσβεία της Ουάσιγκτον και ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Θεωρείται ειδικός στο θέμα της ΑΟΖ (θεωρείται ο «πατέρας της ΑΟΖ») και έχει γράψει άρθρα και βιβλία στα αγγλικά και ελληνικά γι αυτό το θέμα.
