Δύσκολο τεστ για τις σχέσεις της Ελλάδας με τη Λιβύη, όπου η κατάσταση δεν είναι μόνο ρευστή αλλά ιδιαίτερα τεταμένη, θα αποτελέσει η δρομολόγηση των ερευνών στα Οικόπεδα Δυτικά και Νοτιοδυτικά της Κρήτης, την οποία επιβάλει πλέον η μεγάλη ενεργειακή κρίση αλλά και η προσδοκία εντοπισμού νέων κοιτασμάτων, που θα συμβάλουν στην ενεργειακή αυτάρκεια και ασφάλεια της Ευρώπης.
Νίκος Μελέτης*
© liberal.gr
Η κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός προανήγγειλαν την έναρξη της διαδικασίας ενεργοποίησης των αδειών που έχουν ήδη ανατεθεί στην Κοινοπραξία Exxon Mobil, Total και ΕΛΠΕ, οι οποίες μέχρι στιγμής έχουν μείνει παγωμένες, λόγω του αναπροσδιορισμού των προτεραιοτήτων των μεγάλων πετρελαϊκών κολοσσών και της οικονομικής κρίσης από την πανδημία και της συνεπαγόμενης μείωσης της ζήτησης. Και επίσης, λόγω της προτεραιότητας που δίνουν οι εταιρίες στην προώθηση και χρηματοδότηση ερευνών σε περιοχές που προσδοκούν να εντοπίσουν μεγάλα και εύκολα στην εξόρυξη κοιτάσματα, ενώ ανασταλτικός παράγοντας ήταν η υποχώρηση του φυσικού αερίου λόγω της πράσινης μετάβασης.
Όμως στην περίπτωση των δύο μεγάλων Οικοπέδων της Κρήτης, ειδικά σε αυτό Νοτιοδυτικά της Κρήτης, είχε προκύψει και μια σημαντική εμπλοκή, καθώς ήδη από την υπογραφή της Σύμβασης με την κοινοπραξία από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (παρουσία και του τότε πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα) στις 28 Ιουνίου 2019, η Λιβύη είχε αντιδράσει με διάβημα προς την Αθήνα. Η Λιβύη είχε επίσης επιδώσει διάβημα διαμαρτυρίας στην Ελλάδα, όταν είχε γίνει η χάραξη των Οικοπέδων από την ΕΔΕΥ (Ελληνική Διαχειριστική Εταιρία Υδρογονανθράκων) καθώς οι ενστάσεις αφορούσαν όλα τα οικόπεδα νοτίως της Κρήτης (και αυτά τα οποία δεν έχουν αδειοδοτηθεί). Τα Οικόπεδα είχαν χαραχθεί και δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης το 2014 από τον τότε υπουργό ενέργειας Ι. Μανιάτη.
Το διάβημα της Λιβύης που δημοσιοποιήθηκε (από το ΒΗΜΑ) το Σεπτέμβριο του 2019 (και ενώ κορυφώνονταν στο παρασκήνιο η προεργασία για το Τουρκολυβικό Μνημόνιο που υπεγράφη στις 27 Νοεμβρίου 2019) αμφισβητούσε ευθέως τα Οικόπεδα τα οποία είχαν ανατεθεί για έρευνα στην Κοινοπραξία Exxon Mobil-Total-ΕΛΠΕ, υποστηρίζοντας ότι επικαλύπτουν τη λιβυκή υφαλοκρηπίδα.
Η χάραξη των Οικοπέδων από την Ελλάδα είχε γίνει στη βάση της γνωστής ως τροπολογίας Μανιάτη (2011), που έχει κατατεθεί και στον ΟΗΕ. Σύμφωνα με αυτήν, η Ελλάδα στις περιπτώσεις που με γειτονικά κράτη δεν επιτυγχάνεται συμφωνία οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών, θα θεωρείται ως εξωτερικό όριο η μέση γραμμή. Αυτή ήταν μια σημαντική κίνηση της τότε κυβέρνησης με την οποία η Ελλάδα, αφενός ήθελε να ξεπεράσει τα εμπόδια που έθετε η αποτελμάτωση των συνομιλιών με την Αλβανία και τη Λιβύη στη δυνατότητα εκμετάλλευσης των εθνικών πόρων, ενώ από την άλλη έστελνε ένα σαφές μήνυμα στην Τουρκία, ασκώντας και μια μορφή πίεσης στις ατέρμονες συζητήσεις στο πλαίσιο των διερευνητικών συνομιλιών.
Επίσης, η Ελλάδα έβαζε ως τετελεσμένο στο τραπέζι τη μονομερή οριοθέτηση της ΑΟΖ της βάσει του Δικαίου της Θάλασσας, καθώς η Τουρκία ήδη είχε αρχίσει να κινείται και να διεκδικεί μεγάλο μέρος της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Η Λιβύη με ρηματική διακοίνωση της στον ΟΗΕ στις 26 Δεκεμβρίου 2019 (A/74/634) κατηγορεί εκτός των άλλων την Ελλάδα ότι ενώ οι συνομιλίες μεταξύ των δύο πλευρών από το 2004 μέχρι το 2014 δεν είχαν αποδώσει, λόγω της επιμονής της Ελλάδας στην οριοθέτηση βάσει της μέσης γραμμής με υπολογισμό μικρών νησίδων και νησιών, προχώρησε στη χάραξη και ανάθεση των Οικοπέδων σε εταιρίες, αναφέροντας χαρακτηριστικά: «…Δυστυχώς, η Ελλάδα αγνόησε εντελώς τα δικαιώματα της Λιβύης, και έσπευσε με τους συμμάχους του στο Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου για τη σύναψη συμφωνιών και για να εκμεταλλευτούν τις περιφερειακές εντάσεις για να επιβάλουν de facto μονοπώλιο στην παραγωγή, υγροποίηση και μεταφορά φυσικού αερίου. Αυτό θα είχε καταστροφικές επιπτώσεις στην εθνική μας οικονομία και του δικαιώματος των μελλοντικών γενεών μας στη χρήση των φυσικών τους πόρων. Το Υπουργείο Εξωτερικών της Λιβύης απέστειλε ρηματική διακοίνωση στο Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών διαμαρτυρόμενο για την υπογραφή συμβάσεων παραχώρησης και εξερεύνησης με διεθνείς και τοπικές εταιρείες σε περιοχές όπου δεν είχε συμφωνηθεί δικαιοδοσία μεταξύ δύο χωρών σύμφωνα με τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου. Η απάντηση του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών ήταν αρνητική και εντελώς απορριπτική για τις αξιώσεις και τα δικαιώματα της Λιβύης…».
Η Λιβύη και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων είχε υποστηρίξει ότι πρέπει να ληφθεί υπόψη το κλείσιμο του Κόλπου της Σύρτης και ότι μια σειρά νησίδων δε θα έπρεπε να συνυπολογισθούν στην οριοθέτηση με συνέπεια η μέση γραμμή να μετακινηθεί αρκετά προς βορρά περιορίζοντας έτσι την περιοχή που έχουν χαραχθεί τα Ελληνικά Οικόπεδα.
Στη Λιβύη η κατάσταση είναι εντελώς ρευστή και η ύπαρξη προς το παρόν δύο πρωθυπουργών και δύο κυβερνήσεων, παρά τις προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να πιέσουν για συνεννόηση μεταξύ του πρωθυπουργού Ντμπειμπά και του εκλεγμένου από το κοινοβούλιο πρωθυπουργού Μπασάγκα, δημιουργεί ένα εκρηκτικό περιβάλλον.
Ο κ. Ντμπειμπά δεν έχει κρύψει τις φιλοτουρκικές διαθέσεις του, ενώ και ο Φ. Μπασάγκα στενά συνδεδεμένος με την Άγκυρα επιχειρεί το τελευταίο διάστημα να αποστασιοποιηθεί, καθώς έχει υποστηριχθεί και από τον στρατηγό Χαφτάρ.
Το ερώτημα είναι τώρα, εάν θα υπάρξει αντίδραση από την Τρίπολη και σε ποιο επίπεδο θα κινηθεί. Η δρομολόγηση των ερευνών από την Αθήνα με την υποστήριξη βεβαίως και της ΕΕ θα μπορέσει να αποτελέσει ένα σοβαρό κίνητρο, ώστε εάν και εφόσον υπάρξει μια συνεκτική κυβέρνηση στην Τρίπολη να υποχρεωθεί να προσέλθει σε συνομιλίες με την Ελλάδα για την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών.
Και εκεί θα ήταν εξαιρετικά σημαντικό, εάν οι δύο χώρες κατέληγαν σε συνυποσχετικό για παραπομπή στη Χάγη (κάτι που έχει ήδη κάνει η Λιβύη με Μάλτα (1986) και Τυνησία (1988). Διότι τότε το Δικαστήριο θα καλούνταν ουσιαστικά να γνωμοδοτήσει και για την εγκυρότητα και νομιμότητα του τουρκολυβικού Μνημονίου.
Με τη σημερινή κατάσταση στη Λιβύη αυτό φαντάζει μάλλον δύσκολο. Όμως η κυβέρνηση Ντμπειμπά η οποία είναι σε συνεχή επαφή και συντονισμό με την Άγκυρα, έχει ένα ακόμη εργαλείο το οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει, πέραν των διαβημάτων, απέναντι στην Ελλάδα.
Στους φακέλους της εκκρεμεί και το επίσημο αίτημα της τουρκικής εταιρίας ΤΡΑΟ για έρευνες εντός της λιβυκής υφαλοκρηπίδας, χωρίς να έχει αποσαφηνισθεί σε ποιες περιοχές αφορούν αυτές οι έρευνες και να επιχειρηθεί να γίνουν εντός της περιοχής του τουρκολυβικού Μνημονίου (εκεί που επικαλύπτει την ελληνική υφαλοκρηπίδα) ή εάν θα είναι σε περιοχές που αφορούν τα Οικόπεδα στα οποία αναμένει η Αθήνα να ξεκινήσει τις έρευνες η κοινοπραξία Exxon Mobil – Total – ΕΛΠΕ.
Η επιβεβλημένη απόφαση της Αθήνας να εξαντληθεί κάθε δυνατότητα για εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων, χρήσιμων τόσο για τη χώρα αλλά και για την ίδια την Ευρώπη, δεν πρέπει να ανακοπεί λόγω ενδεχόμενων αντιδράσεων της Λιβύης, αλλά αυτό επίσης επιβάλει να είμαστε έτοιμοι για κάθε ενδεχόμενο.
*Ο Νίκος Μελέτης γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1962. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών της Νομικής Σχολής Αθηνών. Άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος το 1987. Από το 1990 καλύπτει το διπλωματικό ρεπορτάζ, αρχικά στην ΕΡΤ και κατόπιν και στην εφημερίδα «Έθνος». Αρθρογραφεί στο liberal.gr και στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος».
