Η πρόσφατη ομιλία του πρωθυπουργού του Κεμπέκ, François Legault, κατά την οποία δεσμεύτηκε να απαγορεύσει τις προσευχές σε δημόσιους χώρους, με το σκεπτικό της αντιμετώπισης «ριζοσπαστικών Ισλαμιστών», αναζωπύρωσε μια συζήτηση που εδώ και δύο δεκαετίες κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή της επαρχίας – τη σχέση μεταξύ κράτους, θρησκείας και δημόσιας ζωής.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΛΑΪΚΟΤΗΤΑΣ
Η υπόθεση της λαϊκότητας (laïcité) στο Κεμπέκ δεν είναι φαινόμενο των τελευταίων ετών· οι ρίζες της βρίσκονται βαθιά στο παρελθόν. Τις δεκαετίες του 1940 και του 1950, η Καθολική Εκκλησία είχε τεράστια κοινωνική και πολιτική επιρροή στην επαρχία – διαχειριζόταν σχολεία και νοσοκομεία, όριζε ηθικά πρότυπα και διαμόρφωνε την καθημερινότητα πολλών πολιτών. Στη συνέχεια, με τη λεγόμενη «Ήσυχη Επανάσταση» στις δεκαετίες του ’60 και ’70, άρχισε μια στροφή: η κυβέρνηση του Κεμπέκ ανέλαβε σταδιακά τον έλεγχο της παιδείας και της υγείας, περιορίζοντας το ρόλο της Εκκλησίας.
Η εξέλιξη αυτή δεν οδήγησε σε πλήρη λύση του ζητήματος· αντίθετα, δημιούργησε το υπόστρωμα για αργότερες αντιπαραθέσεις. Οι ρίζες της έχουν να κάνουν με την επιθυμία μιας κοινωνίας να ορίσει «πόσο πολύ θρησκεία ανήκει στο δημόσιο, πόσο στην ιδιωτική σφαίρα».
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΥΜΑ: ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ
ΕΠΟΧΗΣ ΜΕΤΑ ΤΙΣ 11 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
Το σκηνικό άλλαξε εκ νέου μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Σε διεθνές επίπεδο εντάθηκε η συζήτηση για το Ισλάμ και τις κοινότητες μεταναστών. Στο Κεμπέκ το ζήτημα έγινε ιδιαίτερα οξύ, επειδή υπήρχε ήδη ιστορική εμπειρία με την Εκκλησία και μια κουλτούρα που ήθελε να διαχωρίσει καθαρά το κράτος από τη θρησκεία.
Ένα παράδειγμα: η αντιπαράθεση για τις «λογικές διευκολύνσεις» (reasonable accommodations) – όταν δήμοι ή ιδρύματα άλλαζαν πρακτικές για να ανταποκριθούν σε θρησκευτικές μειονότητες – προκάλεσε κύμα συναγερμού σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης του Κεμπέκ, η οποία θεώρησε ότι η ανοχή αυτή ίσως συνιστά ανοίγματα στην αλλαγή του «μοντέλου» της κοινωνίας.
ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΑΛΜΑ: BILL 21
Το 2019 η κυβέρνηση του Κεμπέκ ψήφισε το νόμο γνωστό ως Bill 21 (An Act respecting the laicity of the State) που απαγορεύει σε δημόσιους λειτουργούς σε θέσεις εξουσίας – όπως εκπαιδευτικούς, αστυνομικούς, δικαστές – να φέρουν θρησκευτικά σύμβολα κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Η κυβέρνηση επικαλέστηκε το μέσο άρθρο 33 του Καναδικού Χάρτη Δικαιωμάτων (notwithstanding clause) προκειμένου να θωρακίσει το νόμο έναντι κάποιων νομικών προκλήσεων.
ΓΙΑΤΙ Η ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Παρά το γεγονός ότι ο Bill 21 θεωρήθηκε από την κυβέρνηση ως «λύση», η υπόθεση δεν έκλεισε. Ο νόμος αμφισβητείται στο Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά. Επιπλέον, η κυβέρνηση Legault επανέρχεται – με την εξαγγελία απαγόρευσης της προσευχής σε δημόσιους χώρους – ενισχύοντας νέα φάση στην αντιπαράθεση.
Ένας λόγος που το θέμα παραμένει ζωντανό είναι, επειδή η «λαϊκότητα» στο Κεμπέκ δε νοείται όπως σε άλλα μέρη του Καναδά: η έννοια της laïcité έχει πιο «ενισχυμένο» χαρακτήρα – περισσότερο απλώς διαχωρισμός εκκλησίας-κράτους και περισσότερο έλεγχος του δημόσιου χώρου από τη θρησκευτική έκφραση.
ΠΟΙΟΙ ΩΦΕΛΟΥΝΤΑΙ
ΚΑΙ ΠΟΙΟΙ ΧΑΝΟΥΝ
Η συζήτηση αποκαλύπτει μεγάλες πολιτικές διαστάσεις. Από τη μία, η υπόθεση της λαϊκότητας λειτουργεί ως εργαλείο πολιτικής κινητοποίησης. Ο αναλυτής Sébastien Dallaire επισημαίνει, ότι το θέμα χρησιμοποιείται ως «σκιά» για να μετατοπιστεί η προσοχή από άλλα προβλήματα – όπως η αύξηση του κόστους ζωής, η έλλειψη ιατρών ή η πίεση στα σχολεία.
Οι πολιτικοί της κυβέρνησης της Coalition Avenir Québec (CAQ) χρησιμοποιούν το ζήτημα της λαϊκότητας για να ενδυναμώσουν την εικόνα τους ως υπερασπιστές της ταυτότητας του Κεμπέκ – ότι «θα υπερασπιστούμε τις αξίες μας». Την ίδια στιγμή, οι μειονότητες (ιδίως μουσουλμανικές κοινότητες) υποστηρίζουν ότι υφίστανται περιθωριοποίηση
ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΕΝΟΣ ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΟΥ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΙΣΜΟΥ
Η όλη διαμάχη δεν είναι χωρίς ρίσκα. Όπως επισημαίνει ο Dallaire, τα ζητήματα λαϊκότητας μπορεί να φαίνονται «εκρηκτικά», αλλά η διαχείρισή τους μπορεί επίσης να «εκραγεί στα χέρια» όσων τα προωθούν – όπως συνέβη με το προηγούμενο σχέδιο «Χάρτα των Αξιών» (charte des valeurs) το 2013, που είχε υποστηριχθεί ευρέως αλλά οδήγησε το κόμμα που το εισήγαγε σε εκλογική ήττα.
ΤΙ ΜΕΛΛΕΙ ΓΕΝΕΣΘΑΙ;
Με την προσδοκία ότι το Ανώτατο Δικαστήριο του Καναδά θα εξετάσει τη συνταγματικότητα του Bill 21, το θέμα αναμένεται να επανέλθει σε πιο κρίσιμο σχήμα – πιθανώς να καθορίσει τη σχέση μεταξύ επαρχιακής αυτονομίας και θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση του Κεμπέκ φαίνεται έτοιμη να εισαγάγει ακόμη πιο αυστηρά μέτρα – όπως την απαγόρευση δημόσιας προσευχής – γεγονός που θέτει εν αμφιβόλω την κοινωνική συνοχή και τους δεσμούς εμπιστοσύνης μεταξύ κοινοτήτων.
