Η Τουρκία επιλέγει διακριτικά και σιωπηρά, παρά τις ρητορικές καταδίκες της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, να κρατήσει το ρόλο του επιτήδειου ουδέτερου στην κρίση αυτή, ελπίζοντας ότι έτσι και θα διασώσει τις σχέσεις με τη Ρωσία αλλά και την Ουκρανία, και συγχρόνως θα επωφεληθεί αποκαθιστώντας τις σχέσεις της με τη Δύση.
Νίκος Μελέτης*
© liberal.gr
Ο κ. Ερντογάν μάλιστα έσπευσε να ασκήσει κριτική στην Ε.Ε. γιατί έγινε δεκτό προς συζήτηση το αίτημα της Ουκρανίας για ένταξη στην Ε.Ε.(κίνηση που έχει πρωτίστως συμβολικό χαρακτήρα) σε αντίθεση με την τουρκική υποψηφιότητα, η οποία φυσικά έχει μπει στον πάγο με υπαιτιότητα της ίδιας της Τουρκίας, η οποία επιθυμεί την τουρκοποίηση της Ευρώπης παρά το δικό της εξευρωπαϊσμό.
Όμως η εξίσωση της Ουκρανικής κρίσης αποδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολη για την Τουρκία και τον ίδιο τον Ταγίπ Ερντογάν.
Η εξάρτηση της Άγκυρας και του καθεστώτος Ερντογάν από την Τουρκία είναι εξαιρετικά σημαντική και σε όλα τα επίπεδα, ώστε να της επιτρέψουν να ακολουθήσει όλη τη διεθνή κοινότητα στην κατά μέτωπο σύγκρουση και στην πολιτική επιβολής κυρώσεων και απομόνωσης του Β. Πούτιν, ώστε να δοθεί αποφασιστική απάντηση στην εισβολή στην Ουκρανία και στην προσπάθεια επαναχάραξης του χάρτη της Ευρώπης δια της βίας.
Η Τουρκία ήδη διεμήνυσε ότι «δε θα ακολουθήσει το δρόμο των κυρώσεων για να διατηρήσει ανοικτούς τους διαύλους με τη Μόσχα», υπονοώντας ότι αυτοί οι δίαυλοι θα είναι χρήσιμοι για μια μεσολαβητική προσπάθεια, την οποία όμως κανείς δεν έχει ζητήσει και ούτε καν προβάλει ως εναλλακτικό σενάριο.
Απλώς η Άγκυρα επιχειρεί να εμφανισθεί ότι και ανταποκρίνεται στις δεσμεύσεις του ΝΑΤΟ και υποστηρίζει την Ουκρανία, χωρίς όμως να δυσαρεστήσει τον Β. Πούτιν.
Παρά την προβολή που δόθηκε στην ανακοίνωση της Τουρκίας ότι κλείνει τα Στενά για τους εμπόλεμους βάσει της δικαιοδοσίας που της αναγνωρίζει η Συνθήκη του Μοντρέ είναι προφανές ότι αυτό κάθε άλλο παρά πρόκειται για συνεισφορά στην επιχείρηση άσκησης πίεσης προς τη Ρωσία.
Η Ρωσία ήδη έχει ένα μεγάλο μέρος του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας στη βάση της Σεβαστούπολης που μπορεί να ενισχυθεί με δυνάμεις του ρωσικού Στόλου της Κασπίας, ενώ βάσει της Συνθήκης του Μοντρέ και ρωσικά πλοία του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας που τώρα επιχειρούν στην Ανατολική Μεσόγειο μπορούν να επιστρέψουν στη «βάση» τους. Έτσι η υπεροπλία της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα μπορεί να διατηρηθεί και να αποτελέσει ένα ισχυρό μέσο για την επιτυχία της ρωσικής στρατιωτικής επέμβασης στην Ουκρανία, με τον αποκλεισμό δια θαλάσσης των ουκρανικών λιμανιών και με την εκτόξευση πυραύλων Cruise από τα ρωσικά πλοία για χειρουργικά κτυπήματα εναντίον στρατιωτικών στόχων και υποδομών στο ουκρανικό έδαφος.
Η απόφαση της Τουρκίας για το κλείσιμο των Στενών πρακτικά στρέφεται εναντίον των Συμμαχικών δυνάμεων, που πιθανόν επέλεγαν να στείλουν πολεμικά πλοία προς υποστήριξη της Ουκρανίας και κυρίως των Συμμάχων Βουλγαρίας και Ρουμανίας.
Η Τουρκία το 2008 είχε απαγορεύσει τη διέλευση από τα Στενά, επικαλούμενη τη Συνθήκη του Μοντρέ, σε αμερικανικά πολεμικά, τα οποία θα κατευθύνονταν στη Μαύρη Θάλασσα προς υποστήριξη της Γεωργίας, ενώ στο παρελθόν στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Τουρκία είχε επίσης απαγορεύσει τη διέλευση πλοίων των δυνάμεων του Άξονα που είχαν ως στόχο να πλήξουν τη Σοβιετική Ένωση από τη Μαύρη Θάλασσα.
Συνεπώς, η μοναδική πρωτοβουλία την οποία ανέλαβε η Τουρκία, κάθε άλλο παρά αποτελεί εμπόδιο για τη ρωσική επίθεση στην Ουκρανία.
Η εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία είναι πολλαπλή, διπλωματική, οικονομική, ενεργειακή και αυτό το λαμβάνει σοβαρά υπόψη ο κ. Ερντογάν που διανύει την πιο δύσκολη προεκλογική χρονιά και ενώ η οικονομία της Τουρκίας ταλανίζεται από τον υψηλό πληθωρισμό, την πτώση της τιμής της λίρας και την έλλειψη συναλλαγματικών αποθεμάτων.
Η Άγκυρα όπως επισημαίνει σε ανάλυση του το Stratfor εάν δεν υποστεί μια σοβαρή προβοκάτσια από τη Μόσχα, δεν πρόκειται να αλλάξει την επαμφοτερίζουσα στάση της, του να μη δυσαρεστήσει τον Β. Πούτιν.
Οι οικονομικές σχέσεις των δυο χωρών είναι πολύ στενές. Η Τουρκία είναι η δέκατη στη σειρά χώρα εξαγωγών από τη Ρωσία και η Ρωσία είναι η τρίτη χώρα εξαγωγών τουρκικών προϊόντων (2020). Το 2021 παρά την πανδημία, 4,7 εκατομμύρια Ρώσοι τουρίστες επισκέφθηκαν την Τουρκία ενώ και το 21% από τα κατασκευαστικά έργα που έχουν αναλάβει οι μεγάλες τουρκικές κατασκευαστικές εταιρίες αφορούν τη Ρωσία.
Και φυσικά μεγάλο και σημαντικό κομμάτι των ρωσοτουρκικών σχέσεων αφορά τη Συμφωνία για την αγορά των S400 ένα σχέδιο που αποσκοπεί στην επίτευξη του στόχου για απεξάρτηση από την αμυντική βιομηχανία της Δύσης, ένα απωθημένο, από την εποχή που επιβλήθηκε το αμερικανικό εμπάργκο εξαγωγής όπλων μετά την εισβολή στην Κύπρο.
Όμως και με την Ουκρανία οι σχέσεις της Τουρκίας είναι σημαντικές. Η Ουκρανία ήταν η 20η χώρα για τις τουρκικές εξαγωγές, η Τουρκία εισάγει σιτηρά από την Ουκρανία που φθάνουν το 13,4% των συνολικών εισαγωγών της, ενώ 2 εκατομμύρια Ουκρανοί τουρίστες επισκέφθηκαν την Τουρκία το 2021. Η σχέση της Τουρκίας με την Ουκρανία έχει αναβαθμιστεί σε αμυντικό επίπεδο με την αγορά των τουρκικών UAV’s Bayraktar TB2 για τα οποία μάλιστα έχει υπογραφεί συμφωνία για συμπαραγωγή τους στην Ουκρανία. Και δεν είναι τυχαίο, ότι ιδιοκτήτης της εταιρίας που κατασκευάζει τα Bayraktar είναι ο γαμπρός του Ταγίπ Ερντογάν.
Η Τουρκία είχε πρόσφατα δοκιμάσει τα «αντίποινα» της Ρωσίας μετά την εμπλοκή τους στον εμφύλιο της Συρίας, και μετά την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού SU24 όταν η Μόσχα κατήργησε το καθεστώς διέλευσης χωρίς βίζα από και προς την Τουρκία, κράτησε τους Ρώσους τουρίστες μακριά από τα τουρκικά θέρετρα και συγχρόνως είχε πλήξει και δυνάμεις που υποστηρίζονται από την Τουρκία στη Β. Συρία.
Η διπλή εισβολή της Τουρκίας σε Συριακό έδαφος και η διαμόρφωση μιας ζώνης ασφαλείας, την οποία μάλιστα επιχειρεί να αφομοιώσει, δε θα μπορούσε να γίνει χωρίς την ανοχή της Ρωσίας και του Προέδρου Πούτιν. Και η συνεννόηση την οποία πέτυχαν οι Τ. Ερντογάν και Β. Πούτιν στη Συρία, παρά το γεγονός ότι υποστηρίζουν διαφορετικές πλευρές στην εμφύλια σύγκρουση, κατέληξε στην ύπαρξη κοινών περιπολιών Ρωσικών και Τουρκικών δυνάμεων στη Β. Συρία.
Σε ό,τι αφορά την ενέργεια, η Τουρκία παρά το γεγονός ότι έχει ως σταθερό προμηθευτή το Αζερμπαϊτζάν, η εξάρτηση της από τη Ρωσία είναι μεγάλη και κάθε διαταραχή στην προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία θα προκαλούσε ακόμη μεγαλύτερη ασφυξία στην τουρκική οικονομία.
Σύμφωνα με τους αναλυτές του Stratfor αν δεν υπάρξει ρωσικό πλήγμα έστω και κατά λάθος σε τουρκικό στόχο, η Τουρκία δεν πρόκειται να αλλάξει στάση και θα παραμείνει σε αυτήν την ερμαφρόδιτη πολιτική τού να καταδικάζει την εισβολή στην Ουκρανία, την οποία αποδέχθηκε ως «πόλεμο», αλλά θα αποφύγει με κάθε τρόπο τη συμμετοχή της στην επιβολή κυρώσεων εναντίον της Μόσχας.
Εκτός εάν βρεθούν οι γνωστοί «ύποπτοι» που θα θεωρήσουν ότι χρειάζεται να «χρυσωθεί» η Τουρκία, προκειμένου να αποκοπεί από το άρμα της Ρωσίας… Και αυτό είναι κάτι που η Ελλάδα δεν μπορεί να αγνοήσει, αλλά οφείλει να αποτρέψει.
*Ο Νίκος Μελέτης γεννήθηκε στην Κεφαλλονιά το 1962. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών της Νομικής Σχολής Αθηνών. Άρχισε να εργάζεται ως δημοσιογράφος το 1987. Από το 1990 καλύπτει το διπλωματικό ρεπορτάζ, αρχικά στην ΕΡΤ και κατόπιν και στην εφημερίδα «Έθνος». Αρθρογραφεί στο liberal.gr και στην εφημερίδα «Φιλελεύθερος».
