Στις 14 Μαΐου κρίνεται η πορεία της σύγχρονης Τουρκίας στον 21ο αιώνα. Το πρώτο 5ο αυτού του αιώνα είχε τη σφραγίδα του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Την επόμενη Κυριακή το βράδυ θα δούμε εάν η πορεία που χάραξε αυτή η ούτως ή άλλως χαρισματική πολιτική φυσιογνωμία θα συνεχιστεί, ή αν θα σημάνει μια νέα ημέρα για την τουρκική πολιτική.
Γράφει ο Σάββας Καλεντερίδης*
Κατά πάσα πιθανότητα στις 14 Μαΐου δε θα κριθεί το ποιος θα καθίσει στην καρέκλα της Προεδρίας, όμως σίγουρα θα δούμε ποιοι θα είναι οι συσχετισμοί στο τουρκικό Κοινοβούλιο. Το ποιος θα είναι Πρόεδρος της Δημοκρατίας μάλλον θα κριθεί στις 28 Μαΐου, μία ημέρα πριν από την επέτειο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης.
Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και τα ελληνοτουρκικά, αν κερδίσει ο Ερντογάν δε θα πρέπει να περιμένουμε πολλές αλλαγές. Το «εκκρεμές» ανάμεσα σε Μόσχα και Ουάσινγκτον θα συνεχιστεί, όπως θα συνεχιστεί και η εξωστρεφής πολιτική των τριών πυλώνων: παντουρκισμός, πανισλαμισμός και νεο-οθωμανισμός.
Αν όμως κερδίσει τις εκλογές ο Κιλιτσντάρογλου, τότε θα πρέπει να περιμένουμε ριζικές αλλαγές, κυρίως στο θέμα του γεωπολιτικού προσανατολισμού της Τουρκίας, αλλά και της εξωστρέφειας της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.
Οι τρεις πυλώνες θα εγκαταλειφθούν και τη θέση τους θα πάρει το δόγμα που έχει αφήσει ως παρακαταθήκη στην τουρκική διπλωματία ο Μουσταφά Κεμάλ. Πρόκειται για το «Yurtta sulh, cihanda sulh», που σημαίνει «Ειρήνη στην πατρίδα, ειρήνη στον κόσμο». Με αυτό ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας ήθελε να δείξει ότι η χώρα θα έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσει την ηρεμία στο εσωτερικό μεταξύ των εθνικών και θρησκευτικών ομάδων, το οποίο για να επιτευχθεί ήταν απαραίτητη η ηρεμία και με τις γειτονικές χώρες.
Ο Ερντογάν αντικατέστησε το δόγμα του Κεμάλ με τους τρεις προαναφερθέντες πυλώνες και σε ένα βαθμό άλλαξε και τη στοχοθεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Το ερώτημα είναι αν ο Κιλιτσντάρογλου, εκτός από την αλλαγή δόγματος, προχωρήσει και σε αλλαγή της στοχοθεσίας.
Για παράδειγμα, από το 2011 που ξεκίνησε η αναταραχή στη Συρία –η οποία εξελίχθηκε σε ένοπλη εξέγερση με την καθοριστική συμβολή της Τουρκίας– ο Κιλιτσντάρογλου και το κόμμα του εξέφραζαν την αντίθεσή τους, από την πρώτη στιγμή. Μάλιστα, έχει δηλώσει ξεκάθαρα, ότι η Τουρκία πρέπει να συνομιλήσει με τον Άσαντ και να λύσει και το προσφυγικό ζήτημα.
Την ίδια στάση τήρησε και στο θέμα της Λιβύης, παραφράζοντας ρήση του Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος είχε πει: «Τι δουλειά έχουμε στην έρημο της Υεμένης;». Έτσι το 2019, όταν γινόταν συζήτηση στη βουλή για την αποστολή στρατευμάτων στη Λιβύη, διερωτήθηκε: «Τι δουλειά έχουμε στην έρημο της Λιβύης;».
Όμως, μπορεί σε μια σειρά από ζητήματα να αλλάξουν ο τρόπος άσκησης ακόμα και η στοχοθεσία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, εντούτοις στα θέματα που αφορούν τον ελληνισμό, δηλαδή την Κύπρο, την Ελλάδα, την Κωνσταντινούπολη, την Ίμβρο και την Τένεδο, η τουρκική πολιτική δεν πρόκειται να αλλάξει.
Ίσως μάλιστα η Ελλάδα υποχρεωθεί σε οδυνηρές υποχωρήσεις, πληρώνοντας το τίμημα της επιστροφής της Τουρκίας στο «δυτικό μαντρί».
Όσον δε αφορά την εξωτερική πολιτική της Εθνικής Συμμαχίας των έξι κομμάτων που υποστηρίζουν την υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου, παραθέτουμε σχετικό άρθρο του Mehmet Ali Güller από την Cumhuriyet, με την υποσημείωση ότι ο αρθρογράφος είναι κεμαλιστής και η εφημερίδα «κάστρο» του κεμαλισμού:
ΤΙΤΛΟΣ: Η «ΔΥΤΙΚΟΣΤΡΟΦΗ» ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΕΞΙ
Η συμμαχία των Έξι ανακοίνωσε το 240 σελίδων «Μνημόνιο Συνεννόησης Κοινών Πολιτικών». Το 9ο κεφάλαιο με τίτλο «Εξωτερική Πολιτική, Εθνική Άμυνα, Ασφάλεια και Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, Κυβερνοασφάλεια, Πολιτικές Μετανάστευσης και Αιτούντων Άσυλο», είναι μόνο 12 σελίδες!
Βέβαια, είναι πολύ δύσκολο έξι ανόμοια πολιτικά κόμματα να μπορέσουν να «συμφωνήσουν» σε οποιοδήποτε θέμα. Για το λόγο αυτό τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, με δύο εξαιρέσεις, καλύφθηκαν ως επί το πλείστον με στρογγυλεμένες εκφράσεις και αποφεύχθηκαν οι «γωνίες».
ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ ΝΑΤΟ-ΕΕ
Οι δύο εξαιρέσεις στις οποίες τα έξι κόμματα συμφώνησαν να δώσουν ξεκάθαρη έμφαση είναι το ΝΑΤΟ και η ΕΕ. «Συνεχίζουμε με το ΝΑΤΟ, στόχος είναι η πλήρης ένταξη στην ΕΕ» είναι συνοπτικά η θέση.
Αναμφίβολα αυτά τα δύο ζητήματα –ή για να το θέσω πιο σωστά, αυτοί οι δύο δεσμοί που αγκυρώνουν την Τουρκία στον Ατλαντικό– ισχύουν και για τη συμμαχία AKP-MHP. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει θεμελιώδης διαφορά μεταξύ της Λαϊκής και της Εθνικής Συμμαχίας όσον αφορά τον ατλαντισμό. Και τα δύο κόμματα βλέπουν προς τη Δύση. Ίσως η διαφορά να είναι εδώ: ενώ η Λαϊκή Συμμαχία στρέφεται προς την Ανατολή για να διαπραγματευτεί καλύτερα με τη Δύση, η Εθνική Συμμαχία με αυτό το κείμενο δηλώνει ότι θα κοιτάζει λιγότερο προς την Ανατολή.
Για παράδειγμα, η αναφορά στο μνημόνιο που λέει: «Θα αξιολογήσουμε τις σχέσεις μας με τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης σε ρεαλιστική βάση», στην ουσία δηλώνει ότι η προσέγγιση της σημερινής κυβέρνησης δεν είναι «ρεαλιστική».
ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΜΟΝΟΜΕΡΕΙΑ
Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι η εξής: Η κατεύθυνση της παγκόσμιας οικονομίας έχει ήδη μετατοπιστεί από τον Ατλαντικό σε Ασία-Ειρηνικό. Τώρα αλλάζει και η κατεύθυνση της πολιτικής. Με την Belt and Road (Πρωτοβουλία μιας ζώνης και ενός δρόμου), η Ασία, η Αφρική και η Ευρώπη ενσωματώνονται, η Ασία-Ευρασία ανεβαίνει, ένας πολυπολικός κόσμος χτίζεται – αυτή η εικόνα παρέχει την ευκαιρία για «πολυμερισμό» σε όλα τα κράτη.
Λόγω της ιδεολογίας και του προγράμματός του το AKP δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει, και δε χρησιμοποίησε, αυτήν την ευκαιρία. Αντιθέτως, προσπάθησε να την κάνει εργαλείο διαπραγμάτευσης με τη Δύση και μετέτρεψε την πολυμέρεια σε παραχωρήσεις προς πολλές κατευθύνσεις. Όσοι φιλοδοξούν να κυβερνήσουν την Τουρκία την επόμενη περίοδο, θα πρέπει να τοποθετηθούν σύμφωνα με το γεγονός, ότι η «πολυμερής στάση σε έναν πολυπολικό κόσμο» μπορεί να είναι επωφελής για τη χώρα από πολλές πλευρές.
Η «πολυμερής σχέση» δεν μπορεί να εφαρμοστεί λέγοντας «Θα κάνουμε προσπάθεια να επιστρέψουμε στο σχέδιο F-35», και παραμένοντας κολλημένοι στο όνειρο της «πλήρους ένταξης στην ΕΕ». Αντιστρόφως, το F-35 μετατρέπεται σε όχημα για πιο «μονόπλευρη» εμπλοκή.
ΤΟ ΛΑΘΟΣ ΤΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ
Στο κείμενο του μνημονίου αναφέρεται: «Θα δημιουργήσουμε δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες σε θεσμική βάση και με σχέσεις ισότητας, και θα προωθήσουμε τη σχέση συμμαχίας που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη».
Ωστόσο, δεν υπάρχει πρόβλημα «αμοιβαίας εμπιστοσύνης» μεταξύ της Τουρκίας και των ΗΠΑ. Δεν υπάρχει ούτως ή άλλως «αμοιβαία» κατάσταση, υπάρχει μια μονόπλευρη κατάσταση: οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τρομοκρατικές οργανώσεις κατά της Τουρκίας. Ενεργούν κατά της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο, επιβάλλουν στρατιωτικές και οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία, προσπαθούν να παίξουν με τα «ρήγματα» της Τουρκίας. Άρα το θέμα της εμπιστοσύνης δεν είναι «αμοιβαίο».
Τα προβλήματα της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι στρατηγικά και ζωτικής σημασίας. Αυτά τα προβλήματα επιλύονται όχι με την αναζήτηση συναίνεσης, αλλά με την αποφασιστική αντίσταση.
Ως εκ τούτου, η κύρια ατζέντα της Τουρκίας είναι να οικοδομήσει εσωτερικά και εξωτερικά μέτωπα, για να επιδείξει και να ενισχύσει αυτή την αποφασιστικότητα.
*Ο Σάββας Καλεντερίδης (Βέργη Σερρών, 1960) είναι Έλληνας αξιωματικός εν αποστρατεία, πρώην πράκτορας της ΕΥΠ και μετέπειτα συγγραφέας και γεωστρατηγικός αναλυτής
