ΗΠΑ-Βρετανία-Γαλλία
Γράφει ο δημοσιογράφος
Μάκης Ανδρονόπουλος
Μία κρίσιμη παράμετρος της κρίσης αντιπροσώπευσης στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, η οποία οδήγησε στη γέννηση και στην άνοδο των αντισυστημικών κομμάτων και της Νέας Δεξιάς, είναι τα εκλογικά συστήματα, τα οποία έχουν προκύψει μέσα από την ιστορική σκοπιμότητα της σταθερότητας και του «ελέγχου των άκρων». Όμως, τα τελευταία είκοσι χρόνια, τα συστήματα αυτά αποκαλύπτουν στην κοινή γνώμη τη στρεβλωτική λειτουργία τους, σε ότι αφορά τους πραγματικούς αριθμούς των ψήφων.
Το πώς ο νικητής των ευρωεκλογών και του πρώτου γύρου των γαλλικών βουλευτικών εκλογών Rassemblement National ήρθε τρίτο κόμμα σε έδρες στο δεύτερο γύρο και το πώς οι Tories εξαϋλώθηκαν στη Βρετανία είναι από τα παράξενα, αν όχι ακατανόητα, για τους Ευρωπαίους πολίτες. Η αποσπασματική περιγραφή των περίπλοκων εκλογικών συστημάτων που γίνεται από τα διεθνή μέσα στις κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις στις σημαντικές χώρες, δεν καλύπτουν το δημοκρατικό αίσθημα των πολιτών, με αποτέλεσμα τα εκλογικά συστήματα να περιβάλλονται από την αχλή τής μεταφυσικής τής εξουσίας.
Για παράδειγμα, το εκλογικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής διαφέρει σημαντικά από τα συστήματα που υιοθετούνται σε άλλες δημοκρατίες. Έτσι, ο Πρόεδρος και ο Αντιπρόεδρος δεν εκλέγονται άμεσα από το λαό, αλλά έμμεσα μέσω ενός σώματος 538 εκλεκτόρων. Κάθε πολιτεία έχει έναν προκαθορισμένο αριθμό εκλεκτόρων, ίσο με τον αριθμό των μελών της στο Κογκρέσο. Για να κερδίσει ένας υποψήφιος, πρέπει να συγκεντρώσει την πλειοψηφία των εκλεκτόρων (270). Το σύστημα είναι πλειοψηφικό και ο υποψήφιος που λαμβάνει τις περισσότερες ψήφους κερδίζει όλους τους εκλέκτορες της Πολιτείας (the winner-take-all). Το σύστημα αυτό οδήγησε στην κυριαρχία των δύο κομμάτων, του Ρεπουμπλικανικού και του Δημοκρατικού, τα οποία διεξάγουν εσωτερικές προκριματικές εκλογές για να επιλέξουν τον υποψήφιό τους για Πρόεδρο.
Το υψηλό κόστος των εκλογικών εκστρατειών ευνοεί τους πλούσιους υποψηφίους και τα συμφέροντα των μεγάλων εταιρειών.
Το δικομματικό σύστημα περιορίζει τις επιλογές των ψηφοφόρων και δυσκολεύει την εκπροσώπηση μειονοτικών ομάδων. Ο θεσμός του Κολλεγίου των Εκλεκτόρων έχει δεχτεί σφοδρή κριτική, επειδή είναι δυνατόν κάποιος να κερδίσει τις εκλογές χωρίς να έχει λάβει την πλειοψηφία της λαϊκής ψήφου, όπως το 2000 και το 2016. Αυτό οφείλεται στο πλειοψηφικό σύστημα ανά πολιτεία. Επιπλέον, ορισμένες πολιτείες έχουν μεγαλύτερη εκπροσώπηση στο Εκλεκτορικό Κολλέγιο, σε σχέση με τον πληθυσμό τους.
Τέλος, κάθε πολιτεία, ανεξάρτητα από τον πληθυσμό της, έχει δύο γερουσιαστές. Αυτό δίνει στις αγροτικές και αραιοκατοικημένες πολιτείες μεγαλύτερη δύναμη έναντι των πυκνοκατοικημένων. Ακόμα διατυπώνονται προβληματισμοί για το αν η χάραξη των εκλογικών περιφερειών μπορεί να γίνει με τρόπο που ευνοεί ένα κόμμα έναντι του άλλου. Επίσης έχει επικριθεί η περίπλοκη, αν όχι αποτρεπτική για ορισμένους πολίτες, εγγραφή στους εκλογικούς καταλόγους. Τέλος, η ψηφοφορία σε μια μόνο ημέρα, δημιουργεί δυσκολίες σε πολλούς πολίτες.
Στη Βρετανία, ισχύει παραδοσιακά ένα πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα με μονοεδρικές περιφέρειες και βασικό χαρακτηριστικό, ότι μετατρέπει τις εκλογικές σχετικές πλειοψηφίες σε κοινοβουλευτικές απόλυτες πλειοψηφίες, αποθαρρύνοντας τον πολυκομματισμό. Οι πολλές μικρές μονοεδρικές περιφέρειες ευνοούν τα κόμματα που η απήχησή τους είναι τοπικά συγκεντρωμένη. Επίσης, το βρετανικό σύστημα ενισχύει τα συμπληρωματικά φαινόμενα της «τακτικής ψήφου». Η χαμένη ψήφος περιγράφει τις ψήφους σε υποψηφίους που δεν κατάφεραν να εκλεγούν λόγω του συστήματος, ενώ η τακτική είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ο εκλογέας, αισθανόμενος πως αν ψηφίσει την πρώτη προτίμησή του η ψήφος του θα «χαθεί» και ψηφίζει τακτικά την υψηλότερη προτίμησή του που έχει κάποιες πιθανότητες να εκλεγεί.
Ο ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΓΡΙΦΟΣ
ΜΕ ΤΙΣ ΕΔΡΕΣ
Στη Γαλλία, οι βουλευτές της Εθνοσυνέλευσης προκύπτουν μετά από δύο γύρους ενός πλειοψηφικού συστήματος με μονοεδρικές περιφέρειες. Έτσι, στον α΄ γύρο οι πολίτες ψηφίζουν τον υποψήφιο της προτίμησής τους και έτσι, ο υποψήφιος που λαμβάνει την απόλυτη πλειοψηφία (πάνω από 50% των ψήφων) εκλέγεται βουλευτής. Εάν κανένας υποψήφιος δε λάβει την απόλυτη πλειοψηφία στον α’ γύρο, διεξάγεται β’ γύρος την επόμενη εβδομάδα, αλλά μόνο οι δύο υποψήφιοι με τις περισσότερες ψήφους από τον πρώτο γύρο έχουν δικαίωμα συμμετοχής στο δεύτερο, και ένας τρίτος, στην περίπτωση που έχει υπερβεί το 12,5% των εγγεγραμμένων. Ο υποψήφιος που λαμβάνει τις περισσότερες ψήφους στο δεύτερο γύρο εκλέγεται βουλευτής.
Το σύστημα ευνοεί μεγάλα κόμματα και περιορίζει δραστικά τις πιθανότητες επιτυχίας για ανεξάρτητους υποψηφίους ή μικρότερα κόμματα, ή ομάδες πληθυσμού ίσως δυσκολεύονται να εκλέξουν βουλευτές. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο δεύτερος γύρος μπορεί να μην αντικατοπτρίζει την πραγματική βούληση του εκλογικού σώματος, καθώς ψηφοφόροι ίσως ψηφίζουν αρνητικά (π.χ. κατά του υποψηφίου που αντιπαθούν) αντί να ψηφίζουν θετικά για έναν υποψήφιο.
Στις εκλογές της 7ης Ιουλίου αποσύρθηκαν στο β’ γύρο 218 τρίτοι σε ψήφους βουλευτές, εκ των οποίων 130 του Μετώπου και 82 της «Μακρονίας» για να μπλοκάρουν το κόμμα της Εθνικής Συσπείρωσης της Λεπέν. Έτσι, έγινε η ανατροπή, και ενώ το σύστημα τείνει να οδηγεί σε κυβερνήσεις με πλειοψηφία, αυτή τη φορά δεν προέκυψε πλειοψηφία, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος ακυβερνησίας. Όχι συνταγματικά, αλλά εθιμικά, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορίζει πρωθυπουργό από το πρώτο κόμμα. Πάντως, δε φαίνεται να δίνει εντολή στον Μελανσόν, οπότε ή θα δώσει στους Σοσιαλιστές την εντολή για να σπάσει το Μέτωπο, ή θα προσπαθήσει να φτιάξει μια πλειοψηφική συμμαχία, ή θα καταφύγει σε τεχνοκρατική κυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση οι πολιτικές εξελίξεις δε θα είναι γραμμικές…
