Ο Μεγάλος Πόλεμος, που πήρε το όνομα Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος λίγο πριν από το ξέσπασμα του Δεύτερου Πολέμου, άρχισε στις 28 Ιουλίου 1914 και περατώθηκε στις 11 Νοεμβρίου 1918. Τον Ιανουάριο το 1919 ξεκίνησε το Συνέδριο Ειρήνης των Παρισίων, όπου οι πρωθυπουργοί και υπουργοί Εξωτερικών των νικητών του πολέμου – ήτοι Γαλλίας, Αγγλίας, Ιταλίας –, ο πρόεδρος και υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ και δύο εκπρόσωποι της Ιαπωνίας, καθόρισαν τους όρους των συνθηκών που καθόρισαν το μέλλον των ηττημένων.
Στο πλαίσιο αυτό υπεγράφησαν οι συνθήκες των Βερσαλλιών (που αφορούσε τη Γερμανία), του Αγίου Γερμανού (που αφορούσε τη νεοϊδρυθείσα Δημοκρατία της Αυστρίας), του Νεϊγύ (που αφορούσε τη Βουλγαρία), του Τριανόν (που αφορούσε την επίσης νεοϊδρυθείσα Δημοκρατία της Ουγγαρίας) και των Σεβρών (που αφορούσε την ηττημένη και υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία).
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η κατάσταση που διαμορφώθηκε μετά τις προαναφερθείσες συνθήκες, οδήγησε στην ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών, στο Παρίσι, μετά από πρωτοβουλία των ΗΠΑ.
Η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) υπήρξε η πρώτη προσπάθεια των Μεγάλων Δυνάμεων να δημιουργήσουν ένα μηχανισμό, ο οποίος θα εξασφάλιζε – μεταξύ άλλων «τον αφοπλισμό, την πρόληψη του πολέμου μέσω της συλλογικής ασφάλειας, τη διευθέτηση των διαφορών μεταξύ των χωρών μέσω των διαπραγματεύσεων και της διπλωματίας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής παγκοσμίως».
Οι αδυναμίες που είχε η ΚτΕ να επιβάλει την εφαρμογή των αποφάσεών της, οδήγησαν στον επόμενο μεγάλο πόλεμο, το Β΄ Παγκόσμιο, ο οποίος ξεκίνησε το 1939 και περατώθηκε το 1945.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, ότι ο βασικότερος παράγοντας που προκάλεσε τον πόλεμο αυτόν ήταν η ηττημένη Γερμανία, επί της οποίας η ΚτΕ αδυνατούσε να επιβάλει τα προβλεπόμενα της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Αυτή την αδυναμία της ΚτΕ προσπάθησαν οι νικητές του πολέμου να αντιμετωπίσουν, με την απόφασή τους να ιδρύσουν τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών αμέσως μετά το τέλος του πολέμου.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), γνωστός και ως Ηνωμένα Έθνη, ιδρύθηκε από 50 χώρες, με τις πέντε μεγάλες δυνάμεις –νικήτριες του Β΄ ΠΠ– τις ΗΠΑ, τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα, να καταλαμβάνουν τις πέντε θέσεις των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του Οργανισμού, με δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο).
Να σημειώσουμε ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑ) έχει αποστολή τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, και την εξουσία να αποφασίζει για σχετικά ζητήματα εκδίδοντας ψηφίσματα, τα οποία αποτελούν μέρος του Διεθνούς Δικαίου. Το ΣΑ αντλεί τις αρμοδιότητές του από τον Καταστατικό Χάρτη, με συνέπεια να μην απαιτείται να λογοδοτεί στη Γενική Συνέλευση, ως καθ΄ αυτό εκτελεστικό όργανο του ΟΗΕ.
Ο ΟΗΕ και το ΣΑ, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου που ακολούθησε το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου επικρατούσε ο διπολισμός, κατόρθωσε να διαφυλάξει την παγκόσμια ειρήνη από ένα μείζονα πόλεμο, που θα μπορούσε να μετατραπεί στον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όμως, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και τη σταδιακή πορεία προς έναν πολυπολικό κόσμο, ο ΟΗΕ και κυρίως το ΣΑ δεν είναι σε θέση να διατηρήσουν την παγκόσμια τάξη, κυρίως λόγω της αδυναμίας των μόνιμων μελών του να ομονοήσουν για σοβαρά ζητήματα, κάνοντας υπερβολική χρήση του δικαιώματος της αρνησικυρίας, αποτρέποντας έκδοση ψηφίσματος αντίθετου με τις θέσεις ή τα συμφέροντα της κάθε χώρας που είναι μόνιμο μέλος.
Αυτή η κατάσταση είναι που οδήγησε το Γ.Γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, παρουσιάζοντας ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης τις προτεραιότητές του για το 2024, να πει ότι «ο κόσμος μας εισέρχεται σε μια εποχή χάους» που απαιτεί κρίσιμες μεταρρυθμίσεις, αποδοκιμάζοντας τις πρωτοφανείς διαιρέσεις στο ΣΑ.
Είπε, συγκεκριμένα, ότι «κυβερνήσεις αγνοούν και υπονομεύουν τις ίδιες τις αρχές της πολυμέρειας, χωρίς καμιά ευθύνη. Το Συμβούλιο Ασφαλείας, κύριο εργαλείο για την παγκόσμια ειρήνη, βρίσκεται σε αδιέξοδο λόγω των γεωπολιτικών ρωγμών […] Δεν είναι η πρώτη φορά που το Συμβούλιο είναι διχασμένο. Αλλά αυτή είναι η χειρότερη. Η τωρινή δυσλειτουργία είναι πιο βαθιά και πιο επικίνδυνη […] Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, καλά εδραιωμένοι μηχανισμοί βοήθησαν στη διαχείριση των σχέσεων μεταξύ των υπερδυνάμεων. Όμως στο σημερινό πολυπολικό κόσμο, τέτοιοι μηχανισμοί απουσιάζουν. Ο κόσμος μας εισέρχεται σε μια εποχή χάους».
Ο Γ.Γ. του ΟΗΕ μίλησε για ανάγκη μεταρρύθμισης του ΣΑ του ΟΗΕ, κάτι για το οποίο έχει μιλήσει και στις δύο τελευταίες Γενικές Συνελεύσεις του ΟΗΕ ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ταγίπ Ερντογάν, διεκδικώντας για την Τουρκία μια θέση μόνιμου μέλους στο νέο Συμβούλιο Ασφαλείας, για να εκπροσωπείται ο «τουρκικός» και ο «μουσουλμανικός» κόσμος. Αρέσκεται μάλιστα να δηλώνει ο Ερντογάν συχνά-πυκνά, ασκώντας κριτική στο διεθνές σύστημα, ότι «ο κόσμος είναι πολύ μεγαλύτερος από τους πέντε», εννοώντας τα πέντε μόνιμα μέλη του ΣΑ του ΟΗΕ.
Ο Ερντογάν έχει στρατηγική. Η Ελλάδα έχει; Και αν ναι, πώς σχεδιάζει να αντιμετωπίσει τη γειτονική χώρα σε περίπτωση που πετύχει το στόχο της; Με τη στρατηγική τού –κατά τ’ άλλα συμπαθούς– κυρίου Σκέρτσου;
*Ο Σάββας Καλεντερίδης (Βέργη Σερρών, 1960) είναι Έλληνας αξιωματικός εν αποστρατεία, πρώην πράκτορας της ΕΥΠ και μετέπειτα συγγραφέας και γεωστρατηγικός αναλυτής
