«Η Ιστορία “ΠΟΡΕΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ” είναι το DNA μου, η ταυτότητά μου»
Τι σου έκανε να ασχοληθείς με παραγωγή ντοκιμαντέρ;
Από μικρή ήθελα να γίνω δημοσιογράφος και θυμάμαι τότε, ως παιδάκι, με το άνοιγμα της ιδιωτικής τηλεόρασης στην Ελλάδα, να σηκώνομαι κρυφά τα βράδια από το κρεβάτι μου και να παρακολουθώ τον πόλεμο του κόλπου, χωρίς να καταλαβαίνω και πολλά. Οι ειδήσεις αν και μικρό παιδί τραβούσαν την προσοχή μου και θυμάμαι την πτώση του τείχους στο Βερολίνο και μετά την πτώση του καθεστώτος Χότζα στην Αλβανία και τις αλλαγές που προκάλεσε στην Ελλάδα. Δεν έχω μνήμες ουσίας, σαν ταινίες χωρίς ήχο. Ήμουν πολύ μικρή. Μέχρι που μεγάλωσα όμως ήξερα πως θέλω να γίνω δημοσιογράφος και οι εμπόλεμες ζώνες με μαγνήτιζαν, ήταν σαν να με βοηθούσαν να καταλάβω περισσότερο τον πατέρα μου, τα βιώματά του, τα μουρμουρητά τους για όπλα, σφαίρες, νεκρούς, όταν έβλεπε εφιάλτες. Τελικά δημοσιογράφος έγινα και στη δημοσιογραφική μου διαδρομή αναζητούσα πάντα την ταυτότητά μου. Όσο κι αν πετύχαινα, κάτι μου έλειπε. Και ήμουν σε διαρκή αναζήτηση. Κάποια στιγμή, με τη διαδικτυακή επανάσταση, είχα εύκολη πρόσβαση σε πλατφόρμες που έδειχναν ντοκιμαντέρ και πολλές από τις ιστορίες που είδα να περιγράφουν, τις είχα ζήσει ως δημοσιογράφος. Κάποιες από αυτές λίγο διαφορετικά από ότι περιέγραφαν τα ντοκιμαντέρ και άρχισα να ψάχνομαι περισσότερο για να διαπιστώσω πως είναι πολύ λίγοι οι δημοσιογράφοι στην βιομηχανία των ντοκιμαντέρ διεθνώς – στη χώρα μας είναι ανύπαρκτη αυτή η βιομηχανία άλλωστε – και αυτό με προβλημάτισε, διότι ειδικά σε ότι αφορά τα ντοκιμαντέρ με πραγματικούς πρωταγωνιστές, είναι ξεκάθαρα δημοσιογραφική δουλειά. Ξεκαθάρισε εντελώς μέσα μου όταν έμαθα για τα γεγονότα του Κουτσοβέντη και μέλη του Τάγματος Πεζικού 361, μου ζήτησαν να γράψω βιβλίο γι΄ αυτό. Δεν ξέρω να γράφω βιβλία, απάντησα, δεν είμαι ιστορικός. Ξέρω όμως να φτιάχνω οπτικοακουστικό υλικό. Τότε αποφάσισα πως είναι η ώρα να κάνω ένα ντοκιμαντέρ, προς τιμήν των επιζώντων και των νεκρών ηρώων. Για εμένα είναι όλοι τους ήρωες. Πλησίασα ανθρώπους/συναδέλφους, μου είπαν ότι η ιδέα μου είναι τρελή, αλλά τη στήριξαν. Στη διαδικασία της δημιουργίας ανακάλυψα πως τόσα χρόνια αυτό μου έλειπε. Αυτή είναι η ταυτότητά μου, σε αυτόν τον ρυθμό χτυπάει η καρδιά μου. Παίρνω πνοή μέσα από αυτό, όσο δύσκολη κι αν είναι μέχρι σήμερα η διαδρομή. Κυκλοφόρησε η “Πορεία Θανάτου” και μερικά χρόνια μετά παραιτήθηκα από την τηλεόραση και παλεύω να βάλω τη χώρα μας (Ελλάδα και Κύπρο) στον χάρτη της βιομηχανίας, με σοβαρές προοπτικές, όχι αρπαχτές. Πιστεύω πως κάποια στιγμή θα τα καταφέρω.
Τι σου ώθησε να κάνεις το ΠΟΡΕΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ;
Το ένστικτό μου. Αυτή η ιστορία είναι το DNA μου, είναι η ταυτότητά μου. Αυτή η ιστορία μου έδειξε τον δρόμο μου, με φώτισε από την πρώτη στιγμή. Ένιωθα πως το χρωστάω σε εμένα, στον πατέρα μου, στους πατεράδες όλων των επιζώντων και στις οικογένειες όλων των νεκρών. Ένιωθα ότι το χρωστούσα στην πατρίδα και πως δεν ήταν τυχαίο που έγινα τελικά δημοσιογράφος, και είχα γνώσεις και εργαλεία για να μιλήσω γι΄αυτό. Το γεγονός ότι αυτή η ιστορία έμενε “κρυφή” με είχε προβληματίσει βαθιά και ήξερα πως κάτι πρέπει να κάνω γι αυτό. Με το χέρι στην καρδιά σας λέω πως θα την έκανα ακόμη κι αν δεν ανακάλυπτα τη συμμετοχή του πατέρα μου, ακόμη και δεν ήταν μέρος της ιστορίας. Το γεγονός ότι ήταν ωστόσο, με ευλόγησε να δω τη λύτρωση του ίδιου και των συμπολεμιστών του, μαζί και όλων των μελών των οικογενειών μας που επηρεάζονταν από το τραύμα που κουβαλούσαν οι πατεράδες μας.
Ποιοι σε βοήθησαν σε αυτό το δυσκολο έργο;
Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ εργάστηκαν όλοι αφιλοκερδώς, ενώ όλα τα έξοδα έγιναν από τη δημοσιογραφική και τεχνική ομάδα. Σε αυτή την πορεία της “Πορείας Θανάτου” στάθηκαν δίπλα μου οι δημοσιογράφοι Κυριάκος Πομηλορίδης και Άντρη Χαραλάμπους, ο κινηματογραφιστής Γιώργος Ευθυβούλου, στο μοντάζ η Ξένια Τέκκη Λάμπρου, στα γραφικά και τους τίτλους αρχής και τέλους ο Χρίστος Γιαλλούρης και για τη μουσική επένδυση το τραγούδι των τίτλων “η μάνα τ’ αγνοούμενου’ έγραψε και ερμηνεύει ο Βασίλης Ιωάννου, σε στοίχους του Χαράλαμπου Χαραλάμπους, ενώ έγινε ειδική ηχογράφηση της μελωδίας.
Επίσης ο Μίκης Πασιάς, στρατιώτης του 361, μας παραχώρησε υλικό από το προσωπικό του αρχείο.
Ποιες δυσκολίες αντιμετώπισες στη παραγωγή του και ποιες μετά στη διάδοση του και μαζική προβολή;
Αυτό είναι πραγματικά μεγάλο κεφάλαιο. Αρχικά επειδή εργαζόμασταν σε πλήρη απασχόληση με ιδιαίτερα απαιτητικό ωράριο, ένα από τα βασικά ζητήματα ήταν ο χρόνος. Πραγματικά θυσιάσαμε ολόκληρες τις ζωές μας εκτός δουλειάς, αλλά άξιζε τον κόπο. Εννοείται πως το ζήτημα των χρημάτων λειτούργησε απαγορευτικά στο να κάνουμε περισσότερες αναπαραστάσεις της μάχης. Σε όσες έγιναν συμμετέχουν εθελοντικά, με άδεια του Υπουργείου Άμυνας, οι πραγματικοί στρατιώτες του 361ΤΠ την εποχή των γυρισμάτων. Τα γυρίσματα έγιναν σε Ελλάδα και Κύπρο και πέρα από όσα φαίνονται στο ντοκιμαντέρ, ήταν πολύ περισσότερα καθώς τον πρώτο χρόνο τον αφιερώσαμε στην προσπάθεια να εντοπίσουμε αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν μίλησαν ποτέ μεταξύ τους από τότε. Βρήκαμε όσα στοιχεία μπορούσαμε στο στρατιωτικό αρχείο και ακολούθως στις καταθέσεις του τότε, από το αρχείο της αστυνομίας. Από εκεί και πέρα η έρευνα πήγαινε από πόρτα σε πόρτα και οι πρώτες αντιδράσεις όλων ήταν αρνητικές. Τα είχαν κλειδώσει όλα μέσα τους και δεν ήθελαν να μιλήσουν. Μεταξύ αυτών και ο πατέρας μου. Εγώ όμως ήμουν αποφασισμένη και δεν τους άφησα σε ησυχία, ούτε τους χάιδεψα τα αυτιά. Ένιωθα ότι το χρωστούσαν στα παιδιά τους και στους νεκρούς και ήμουν αποφασισμένη να τους λυτρώσω και να λυτρωθώ.
Στην πορεία και όσο τα γυρίσματα δημιουργούσαν ψυθίρους για το ντοκιμαντέρ, ιδιαίτερα προς το τέλος του υλικού, οργανωμένα σύνολα, κόμματα και οργανώσεις προσέγγισαν τον τότε εργοδότη μας, Λουκή Παπαφιλίππου, για προσπάθησαν να τον πείσουν να μας λογοκρίνει. Το ντοκιμαντέρ ήταν ανεξάρτητο από το κανάλι που εργαζόμασταν και είχαμε ζητήσει να το προβάλει. Άλλωστε όλη η ομάδα εργαζόμασταν τότε στον ΑΝΤ1 Κύπρου. Ο κ. Παπαφιλίππου στάθηκε βράχος δίπλα μας, αντιστάθηκε σε κάθε προσπάθεια αποτροπής της προβολής του και επιπρόσθετα δεν μας έκανε κανέναν έλεγχο και καμιά λογοκρισία. Στο τέλος ο ΑΝΤ1 μας βοήθησε με την προβολή στους κινηματογράφους της Κύπρου (παρ’ ότι εγώ είχα ήδη αποχωρήσει από το κανάλι) και δείχνει το ντοκιμαντέρ μας κάθε καλοκαίρι, χωρίς καμία λογοκρισία. Αντισταθήκαμε συνειδητά σε κάθε φωνή καταστολής και αυτό μέχρι σήμερα με κάνει περήφανη για όλη την ομάδα μου.
Η προβολή στο εξωτερικό ήταν πολύ πιο δύσκολη για εμάς, αφού δεν υπήρχε κανείς να μας βοηθήσει κόντρα στην αδιαφορία των “μεγάλων”. Αντίθετα από την πολιτεία, που αδιαφόρησε, η στρατιωτική ηγεσία του 361 ενέταξε το ντοκιμαντέρ στην εκπαίδευση των στρατιωτών, ενώ ο τότε Υπουργός Άμυνας μας παρασημοφόρησε με το μετάλλιο “Υπέρ Πίστεως και Πατρίδος”. Συνεχίζουμε τον αγώνα μας με στόχο η ιστορία αυτή να φτάσει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Κάποια στιγμή εύχομαι να προβληθεί και από ξένα μέσα, γεγονός που θα μας δώσει χρήματα για την επόμενη δουλειά μας. Μέχρι σήμερα σε όλα τα ελληνικά μέσα το ντοκιμαντέρ διατίθεται δωρεάν. Αυτή είναι η απόφασή μας.
Τι αποκόμισες κάνοντας αυτό το ντοκιμαντέρ, ως παραγωγός αλλά και ως έμμεσα μπλεγμένη μια και πατέρας σου ήταν από τους τρεις επιζώντες στη μάχη του Κουτσοβέντη;
Βρήκα την ταυτότητά μου. Βρήκα τον πατέρα μου, τον κατάλαβα. Ανακάλυψα τις ρίζες μου και τον δρόμο που θέλω να ακολουθήσω. Ένιωσα για πρώτη φορά ελεύθερη, αλλά και ευγνώμον. Πέρα όμως από όλα αυτά ένιωσα ευλογημένη αφενός για το ταξίδι και την εμπειρία, αλλά και για το γεγονός ότι είδα αυτούς τους ανθρώπους να συνδέονται από την αρχή, να γίνονται οικογένεια και να απελευθερώνονται επιτέλους από το μεγάλο βάρος που κουβαλούσαν. Ο πόνος τους είναι εκεί, παραμένουν ματωμένοι και τραυματισμένοι, αλλά όχι αλυσοδεμένοι. Ελευθερώθηκαν από αόρατα δεσμά που τους έπνιγαν.
Μιλώντας για τον πατέρα σου, τι νόμιζες γι αυτόν πριν το ντοκιμαντέρ και πως τον βλέπεις τώρα;
Καταρχάς πιστεύω ότι όλα τα παιδιά κατανοούν περισσότερο τους γονείς τους, ως ενήλικα.
Στην περίπτωση τη δική μας πιστεύω ότι η πρώτη φορά που γνώρισα τον πατέρα μου ολοκληρωτικά, ήταν όταν τον πήρα αγκαλιά μετά τη δίωρη/τρίωρη συνέντευξη μαρτυρία, που είχα αποφασίσει ότι θα έπαιρνα εγώ και όχι κάποιος άλλος από την ομάδα. Ήταν η πρώτη φορά που με άφησε να διανύσω τα “ιερά” και “απάτητα” χιλιόμετρα στο σκοτεινό μέρος της ψυχής του. Μετά από αυτό, ο ίδιος ίσως να μην το έχει συνειδητοποιήσει μέχρι σήμερα, έκανε 7 μέρες να μου ξαναμιλήσει. Αλλά όταν μου ξαναμίλησε είχε ήδη αρχίσει η διαδικασία της λύτρωσης. Δεν άλλαξα μόνο εγώ μέσα από αυτή τη διαδικασία, άλλαξε και ο ίδιος. Το έζησα πρώτα με τον δικό μου πατέρα και μετά με τους άλλους δύο σοβαρά τραυματίες που διασώθηκαν την ίδια μέρα. Ο πατέρας μου είναι ο Στέλιος Χατζηκώστας, οι άλλοι δύο είναι ο Σάββας Σωτηρίου και ο Σπύρος Μελαχροινός. Εγώ είχα προετοιμάσει τον εαυτό μου, αλλά οι άνθρωποι αυτοί ήταν απροετοίμαστοι… τους πόνεσα πολύ. Δακρύζω ακόμη και τώρα που απαντάω σε αυτές τις ερωτήσεις, σκεπτόμενη όσα έκανα.
Η αρχή έγινε με τον πατέρα μου και θυμάμαι πως τον πίεζα ξανά και ξανά τόσο πολύ, τρυφερά και σκληρά ταυτόχρονα, μέχρι που τον γονάτισα και έσπασε… Δεν θα το ξεχάσω ποτέ στη ζωή μου, γονάτισε κυριολεκτικά και ζήτησα από το συνεργείο να κάνει διάλειμμα 5 λεπτά. Πήγα στην άλλη πλευρά του κτηρίου, για να πάρει εκείνος τα 5 λεπτά του και να μαζέψω κι εγώ τα κομμάτια μου. Ανασκουμπώθηκα και γύρισα δυνατή, ένιωθα ότι θα τον αποτελειώσω, άλλα έπρεπε να διανύσω τη διαδρομή πάνω στο σχοινί. Στις επόμενες συνεντεύξεις των δύο σοβαρά τραυματιών ακολούθησα το ίδιο μοτίβο. Τους έβλεπα να σπάνε σε χίλια κομμάτια μπροστά μου, τους έβλεπε να εγκλωβίζονται σε μια γυάλινη φυλακή, να χάνουν την ανάσα τους, να ουρλιάζει η ψυχή του, αλλά δεν εγκατέλειπα την “τσιμπίδα” που κρατούσα και ερώτηση προς ερώτηση αφαιρούσα κι ένα κομματάκι αιχμηρό γυαλί από την ψυχή τους.
Μιλώντας αργότερα με τις κόρες των άλλων δύο, ξέρω πως ότι ακολούθησε με τον πατέρα μου, ακολούθησε και με τους δικούς τους πατεράδες. Η σιωπή, η αγωνία, τα ξεσπάσματα… η λύρωση. Το υλικό που δείχνει αυτά τα δεδομένα μέχρι που ζητάω να κλείσουν οι κάμερες, δεν θα το αποκαλύψω ποτέ σε κανέναν άλλον, πέρα από τα παιδιά τους, όταν αυτά θέλουν. Δεν θα το αποκαλύψω ούτε καν στους ίδιους. Δεν είναι όμως μόνο οι τρεις πολυτραυματίες.
Λύρωση ένιωσαν όσοι όλοι μας μίλησαν, φώτισαν κι αυτοί τα σκοτεινά μονοπάτια τους. Καθάρισαν για πρώτη φορά τη μνήμη τους. Αυτό ήταν η πιο βαθιά πνοή ζωής για εκείνους και το καλύτερο μνημόσυνο για τους νεκρούς τους.
Δεν ξέρω αν απαντάω ακριβώς στο ερώτημα, με απλά λόγια αυτό που θέλω να πω είναι πως το μονοπάτι του εξαγνισμού ήταν δύσκολο και άλλαξε όλους μας προς το καλό.
Με ποιο τρόπο διάδωσες το ντοκιμαντέρ αυτό και πως θα ήθελες να το μοιράσεις στους απανταχού Έλληνες.
Το ντοκιμαντέρ έπαιξε στους κινηματογράφους σε όλες τις πόλεις της ελεύθερης Κύπρου, είμαστε σε συζήτηση με συνδρομητικό πανελλήνιο κανάλι (τα ελεύθερης πρόσβασης δεν έδειξαν ενδιαφέρον δυστυχώς) και αναζητούμε συμμάχους πια σε όλες τις χώρες. Η χαρά μου που θα μεταδοθεί στον Καναδά δεν περιγράφεται με λόγια καθώς επίσης και η αγωνία μου για την αποδοχή του. Είμαι σίγουρη πως ενωμένοι πως όλοι μαζί μπορούμε να καταφέρουμε περισσότερα.
Πως βλέπεις τον Απόδημο Ελληνισμό;
Ανήκω κι εγώ στους πολλούς Έλληνες που έχουν συγγενείς στο εξωτερικό…Μόνο αγάπη και θαυμασμό νιώθω για τους ανθρώπους που κουβάλησαν την πατρίδα μας σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης και διέδωσαν τον ελληνισμό, τον πολιτισμό μας. Πολλές φορές αισθάνομαι πως η αγάπη τους για την πατρίδα μας, για εμάς, είναι πιο ατόφια και πιο δυνατή από πολλούς Έλληνες που βρίσκονται εδώ. Δεν κρίνω καμία πλευρά, αλλά η καρδιά μου χτυπάει λίγο πιο δυνατά όταν με καλούν απόδημοι Έλληνες ή Έλληνες που ζουν στα ακριτικά μέρη μας. Δεν μου αρέσει να γίνομαι υπερβολική, ωστόσο ο σεβασμός που νιώθω για τον απόδημο ελληνισμό είναι απεριόριστος.
Τέλος ποια είναι τα μελλοντικά σου σχέδια ως παραγωγός;
Αυτό που πραγματικά ονειρεύομαι, το όραμα που έχω, είναι πως θα μπορέσω να βρω το μονοπάτι που θα με οδηγήσει ολοκληρωτικά στη δημιουργία Ντοκιμαντέρ, τα οποία θα είναι πάντα συνδεδεμένα με τον ελληνισμό. Ιστορικά, αλλά όχι μόνο. Στα σκαριά έχω ένα ντοκιμαντέρ για τους βιασμούς που διαπράχθηκαν το 1974 στην Κύπρο, κατά την βίαιη τουρκική εισβολή. Ωστόσο με αφορμή τη γνωριμία που με κάποιους Έλληνες μετανάστες στη Γερμανία που ταξίδεψα πρόσφατα, σκέφτομαι και την ιστορία των απόδημου ελληνισμού και του νέου μεταναστευτικού κύματος, λόγω οικονομικής κρίσης. Όλοι εσείς κουβαλάτες σπουδαίες οικογενειακές ιστορίες, κάποιες θα μπορούσαν να είναι ένα ντοκιμαντέρ μόνες τους και κάποιες άλλες συνδυασμένες. Ο αγώνας που δίνω τώρα είναι η εξεύρεση πόρων για την υλοποίηση ενός ακόμη ντοκιμαντέρ το οποίο θα διεκδικήσει πωλήσεις και προβολές στη διεθνή αγορά και τα διεθνή φεστιβάλ. Αν καταφέρω και αυτό το βήμα, τότε τίποτα δεν μπορεί να μας σταματήσει από τη διάδοση της ιστορίας μας και της ιστορίας των δικών μας ανθρώπων, σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Είστε ευπρόσδεκτοι να συμμαχήσουμε και να δημιουργήσουμε τις ιστορίες εκείνες που θα αφήσουν το δικό μας αποτύπωμα στην ιστορία.
