Το μοντέλο που ακολούθησαν οι περισσότερες χώρες, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την πανδημία, ήταν λίγο πολύ το εξής: διακοπτόμενα lockdown, ώστε αφενός να προστατευτεί ο πληθυσμός και να αποφευχθούν οι εικόνες της Ιταλίας και της Ισπανίας της περασμένης άνοιξης και αφετέρου, να παίρνει κάθε τόσο λίγες ανάσες η αγορά αλλά και ο κόσμος.
Υπήρχαν βεβαίως και οι εξαιρέσεις των αρνητών του ιού (Λευκορωσία, Τανζανία κ.ά.) ή διαφόρων αλλοπρόσαλλων προσεγγίσεων (Βραζιλία, ΗΠΑ κ.ά.), αλλά η γενική εικόνα είναι ότι οι κυβερνήσεις επιχείρησαν να βρουν μια χρυσή τομή, συνυπολογίζοντας τις αντοχές της οικονομίας και του συστήματος υγείας.
Ρεπορτάζ: Μανίνα Ντάνου
& Άθως Δημουλάς
Υπήρχαν επίσης και κάποιες άλλες περιπτώσεις χωρών, ορισμένες εκ των οποίων εξετάζουμε εδώ, που διάλεξαν κάποια διαφορετικά μονοπάτια. Εκ του αποτελέσματος, μπορούμε σήμερα να δούμε κατά πόσο πέτυχαν ή όχι. Τι αποδείχθηκε σωτήριο και τι καταστροφικό.
Παρατηρώντας και συγκρίνοντας αριθμούς και καταστάσεις, ένα χρόνο μετά την εμφάνιση του πρώτου κύματος, προκύπτει ότι τελικά τα αυστηρά lockdown δεν ήταν μονόδρομος. Προκύπτει επίσης, ότι πολλές φορές παίζει ρόλο και η τύχη. Ή η συνέπεια σε ένα πλάνο. Η γενικότερη οργάνωση μιας χώρας. Οι υποδομές της, ασφαλώς. Η κουλτούρα και η γεωγραφία. Η εμπειρία από αντίστοιχες καταστάσεις. Κοινή συνισταμένη, πάντως, όλων των επιτυχημένων μοντέλων, ήταν η έγκαιρη διάγνωση του κινδύνου και, κυρίως, η συνεργασία των πολιτών με τις αρχές – όταν οι μεν άρχισαν να επιρρίπτουν ευθύνες στους δε και το αντίστροφο, ξεκινούσε η αντίστροφη μέτρηση.
ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ: ΦΤΙΑΧΝΟΝΤΑΣ
ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΤΥΧΗ
H Νέα Ζηλανδία είχε ατού από την αρχή. Απομονωμένη γεωγραφικά, μικρός πληθυσμός, ισχυρή οικονομία βασισμένη στον πρωτογενή τομέα. Θα έφταναν, αν η κυβέρνηση της Τζασίντα Άρντεν –με ευρεία αποδοχή και επιτυχίες ήδη– δεν έθετε από νωρίς ως στόχο, όχι απλώς την επιπεδοποίηση της καμπύλης αλλά την εξάλειψη του ιού;
Από τις 16 Μαρτίου, όλοι –συμπεριλαμβανομένων των Νεοζηλανδών– απομονώνονταν κατά την άφιξή τους στη χώρα, εκτός κι αν προέρχονταν από νησιά του Ειρηνικού. Επρόκειτο για τα αυστηρότερα μέτρα στον κόσμο, για τα οποία η Άρντεν δήλωσε πως δεν θα απολογηθεί. Λίγο αργότερα, προχώρησε στο κλείσιμο των συνόρων σε όλους, εκτός από τους πολίτες της, παρότι τα κρούσματα δεν ξεπερνούσαν τα 100 (κανένας θάνατος). Το lockdown είχε επιτυχία, υπήρξε αποδοχή και συμμόρφωση και αξιοποιήθηκε, προκειμένου να τελειοποιηθεί το σύστημα ανίχνευσης και εντοπισμού των κρουσμάτων. Μέχρι το καλοκαίρι διενεργούνταν 10.000 τεστ την ημέρα και κάθε επιβεβαιωμένο κρούσμα πυροδοτούσε μια ενδελεχή διαδικασία ιχνηλάτησης. Τον Ιούνιο ο ιός είχε εξαλειφθεί: 24 συνεχόμενες ημέρες χωρίς κρούσμα. Όταν στα τέλη του μήνα εμφανίστηκαν δύο, όχι μόνο δε θεωρήθηκαν αμελητέα αλλά οδήγησαν στην παραίτηση του υπουργού Υγείας (!), παρότι τελικά η κατάσταση δεν ξέφυγε από τον έλεγχο. Συμπέρασμα; Μπορεί η Νέα Ζηλανδία να θεωρήθηκε τυχερή, όμως απέδειξε πως με καλή διακυβέρνηση τα έθνη τελικά φτιάχνουν τη δική τους τύχη.
ΣΟΥΗΔΙΑ: ΑΝΟΣΙΑ
ΤΗΣ ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΑΣ
Ο Κάρολος Γουσταύος, βασιλιάς της Σουηδίας, δήλωσε δημόσια πριν από λίγο καιρό, ότι το μοντέλο με το οποίο προσέγγισε η χώρα του τον κορωνοϊό ήταν μια αποτυχία. Ήταν; Ήταν αποτυχία η ανοσία της αγέλης; Η Σουηδία υπέφερε στο δεύτερο κύμα, πράγματι, και αυτή τη στιγμή έχει ξεπεράσει τα 627.000 κρούσματα και τους 12.000 θανάτους. Στον πίνακα, όμως, των θανάτων κατά κεφαλήν, η Σουηδία βρίσκεται πανευρωπαϊκά πολύ χαμηλά, στη 17η θέση, πολύ πιο κάτω από χώρες που εδώ και ένα χρόνο βρίσκονται σε καθεστώς αυστηρών lockdown. Την ίδια στιγμή, η οικονομία της χώρας έμεινε ζωντανή, καταγράφοντας απώλειες μικρότερες του μέσου όρου των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ο πληθυσμός της δεν υπέφερε στην ασφυξία της καραντίνας, αλλά περιορίστηκε σε οδηγίες για συγκεντρώσεις κάτω των οκτώ ατόμων ή σε συστάσεις για τη χρήση μάσκας σε δημόσιους χώρους.
Και όμως, τα μέτρα που έχει λάβει η Σουηδία από το καλοκαίρι και μετά, είναι πιο αυστηρά από εκείνα που έλαβαν οι γείτονές της, Φινλανδία και Νορβηγία, οι δύο χώρες που μετά την Ισλανδία, έχουν το χαμηλότερο ποσοστό θανάτων κατά κεφαλήν στη Γηραιά Ήπειρο. Είχαν φροντίσει κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος να ασφαλίσουν τα σύνορά τους, να ενημερώσουν αναλυτικά, να προστατεύσουν τις ευπαθείς ομάδες και να καλλιεργήσουν μια κουλτούρα αυτοπροστασίας με ελεγχόμενες κεντρικές αποφάσεις.
Εκμεταλλεύτηκαν τον τρόπο ζωής και την ιδιοσυγκρασία των κατοίκων αλλά και το σύστημα υγείας. Το δικό τους μοντέλο αντιμετώπισης της πανδημίας επί της ουσίας επιβεβαίωσε, ότι εκείνο της Σουηδίας δεν ήταν τόσο αποτυχημένο όσο ίσως πιστεύουμε, αλλά ότι υπάρχει και μια καλύτερη εκδοχή του.
ΒΙΕΤΝΑΜ: ΤΟ ΑΠΡΟΣΜΕΝΟ ΘΑΥΜΑ
ΤΗΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΣΙΑΣ
Την ώρα που όλος ο πλανήτης τον Ιούνιο θαύμαζε (δικαίως) τη Νέα Ζηλανδία για την εξάλειψη του κορωνοϊού, έστω προσωρινά, ένα άλλο θαύμα συνέβαινε σε μια άλλη γωνιά του κόσμου, που δεν είχε πάρει τόση δημοσιότητα. Η νοτιοανατολική Ασία, μία από τις φτωχότερες περιοχές του κόσμου, με αιχμή το Βιετνάμ, ζούσε το δικό της success story. Μέχρι τότε η χώρα των 97 εκατ. κατοίκων δεν είχε ούτε ένα θάνατο από Covid-19! Μέχρι τώρα έχει 35, ενώ τα συνολικά της κρούσματα δεν ξεπερνούν τα 2.400. Μερικά ακόμα εντυπωσιακά νούμερα, για του λόγου το αληθές: η πάμφτωχη Καμπότζη των 17 εκατ. κατοίκων έχει 483 κρούσματα και 0 θανάτους, η Ταϊβάν των 24 εκατ. 940 κρούσματα και 9 θανάτους, η Ταϊλάνδη των 70 εκατ. μόλις 82 θανάτους, ενώ η χώρα που δεν τα κατάφερε τόσο καλά, οι Φιλιππίνες των 108 εκατ., δεν έχει ξεπεράσει τους 12.000 θανάτους. Πού οφείλεται αυτό; Ταχύτητα στη λήψη ριζικών μέτρων (κλείσιμο αεροδρομίων, lockdown και καμπάνιες ευαισθητοποίησης από το Φεβρουάριο 2020, χρήση της τεχνολογίας με εφαρμογές κινητών που κατέγραφαν ύποπτα περιστατικά, στοχευμένα τεστ), καθολική συμμόρφωση στη χρήση της μάσκας εξαρχής, λόγω εξοικείωσης του πληθυσμού και πρότερης εμπειρίας με τον SARS, ελάχιστο οικονομικό κόστος για τους πολίτες από τα μέτρα –κίνηση που βοήθησε στη συμμόρφωση και στην αποδοχή τους–, καθώς και κουλτούρα που δεν ευνοεί τη σωματική επαφή. Αυτό που διερευνάται ακόμα είναι μια πιθανή φυσική ανοσία του πληθυσμού, όπως υποστηρίζουν κάποιοι ερευνητές, με επιχείρημα το ότι π.χ. στην Ταϊλάνδη το 90% των κρουσμάτων παρέμεναν ασυμπτωματικοί.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: ΜΙΑ ΣΤΙΓΜΗ
ΧΑΛΑΡΩΣΗΣ ΑΡΚΕΙ
Όλα πήγαιναν καλά για την Πορτογαλία πέρυσι την άνοιξη. Με ένα συνδυασμό καλοτυχίας, έγκαιρης λήψης μέτρων και συμμόρφωσης των πολιτών, είχε γλιτώσει τα χειρότερα που ζούσαν οι γείτονές της. Περίπου όπως και στην Ελλάδα, έτσι και στην Πορτογαλία, μια χώρα σε κρίση που βασίζεται στον τουρισμό, τα μέτρα χαλάρωσαν το καλοκαίρι, προκειμένου να μη χαθεί η σεζόν και, με δεδομένη την οικονομική δυσχέρεια αλλά και την κούραση του πληθυσμού, καθυστέρησαν να ξανατεθούν σε ισχύ όταν το φθινόπωρο τα σχολεία άνοιξαν και τα κρούσματα άρχισαν να ανεβαίνουν. Μέχρι το Νοέμβριο η χώρα είχε βρεθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και μέτρα λήφθηκαν ξανά. Μέχρι τα Χριστούγεννα, όταν για τρεις μέρες οι περιορισμοί άρθηκαν και οι Πορτογάλοι μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα στη χώρα και να γιορτάσουν με τις οικογένειές τους. Οι συνέπειες δεν άργησαν να φανούν. Στα μέσα Γενάρη η φήμη για πιθανό lockdown, μία εβδομάδα πριν αυτό επιβληθεί, οδήγησε σε σκηνές προ Covid στους δρόμους των πορτογαλικών πόλεων και τα κρούσματα εκτινάχθηκαν στις 16.000 την ημέρα (σε έναν πληθυσμό περίπου 10 εκατ.). Η Πορτογαλία έγινε η Λομβαρδία του 2021. Δεν ήταν η μόνη χώρα που έπεσε σε παρόμοια παγίδα. Το ίδιο συνέβη μετά το καλοκαίρι και στην Τσεχία αλλά και στο Βέλγιο, που ξεκίνησαν καλά και ελεγχόμενα, με lockdown που κράτησαν τα νούμερα χαμηλά αρχικά, αλλά η χαλάρωση αργότερα οδήγησε και τις δύο χώρες να έχουν σήμερα τετραψήφια νούμερα κρουσμάτων.
ΝΟΤΙΑ ΚΟΡΕΑ: ΣΤΟ ΡΥΘΜΟ ΤΗΣ K-QUARANTINE
Μετά την Κ-Pop, την κορεατική μουσική που η χώρα εξάγει σε όλο τον κόσμο, εδώ και λίγο καιρό υπάρχει ένα ακόμα εξαγώγιμο «προϊόν» ονόματι K-Quarantine. Πρόκειται για τη μέθοδο με την οποία η Νότια Κορέα αντιμετωπίζει την πανδημία, που πατενταρίστηκε όταν ξένες αντιπροσωπείες έφτασαν στη Σεούλ ζητώντας να επωφεληθούν από την τεχνογνωσία της. Παρά την πρόσφατη αύξηση των κρουσμάτων, η χώρα παραμένει (σχετικά) ασφαλής. Με πληθυσμό πενταπλάσιο από την Ελλάδα, αριθμεί σήμερα λιγότερα από τα μισά κρούσματα. Τα μέτρα που έλαβαν εν τω μεταξύ δεν μπορούν να χαρακτηριστούν αυστηρά: σύμφωνα με ένα σύστημα μέτρησης της αυστηρότητας των μέτρων, το οποίο παρουσίασε η Οξφόρδη, η Νότια Κορέα βρίσκεται «κάτω από τη βάση», με 44,4/100 – οι χώρες που αγνόησαν ή αμφισβήτησαν την ύπαρξη του ιού βρίσκονται αρκετά χαμηλότερα στη λίστα, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις ο αριθμός είναι αισθητά μεγαλύτερος. Στην Ελλάδα είναι 78,7. Δεν επιβλήθηκε ποτέ εθνικό lockdown, μόνο τοπικά, σε συνδυασμό με συγκεκριμένους περιορισμούς.
Κυρίως όμως, η Κορέα εφάρμοσε μια επιθετική πολιτική ελέγχου με συνεχή τεστ (εγκαινίασε τα τεστ μέσα από το αυτοκίνητο) και εξονυχιστική ιχνηλάτηση των επαφών μέσω εφαρμογών στα κινητά. Η κινητοποίηση των αρμόδιων υπηρεσιών υπήρξε άμεση και, παρά τις χλιαρές διαμαρτυρίες περί «φακελώματος» και παραβίασης της ιδιωτικής ζωής, οι Κορεάτες συνεργάστηκαν με τις αρχές. Οι ασυμπτωματικοί ασθενείς ή οι ήπια νοσούντες περιορίζονταν για 14 μέρες σε καραντίνα, σε ειδικά διαμορφωμένη δημόσια δομή. Εξειδικευμένο προσωπικό παρακολουθούσε την πορεία τους και, σύμφωνα με μαρτυρίες, το μενού ήταν αρκετά καλό.
ΡΟΥΑΝΤΑ: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ,
POOL TESTING ΚΑΙ ΡΟΜΠΟΤ
Πριν από λίγες μέρες, ένα ερευνητικό κέντρο στην Αυστραλία (Lowy Institute) δημοσίευσε μια μελέτη για το πόσο επιτυχημένα έχει αντιμετωπίσει κάθε χώρα την πανδημία. Η Ρουάντα ήταν πρώτη ανάμεσα σε όλες τις αφρικανικές χώρες και έκτη στον κόσμο. Ας δούμε κι ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο: σύμφωνα με το Wellcome Global Monitor, μια μελέτη για την αντίληψη των πολιτών σε θέματα επιστήμης και υγείας, οι κάτοικοι της Ρουάντα θεωρούν σε ποσοστό 99% ότι τα εμβόλια είναι αποτελεσματικά, ενώ το 97% εμπιστεύεται το εθνικό σύστημα υγείας – αυτοί οι αριθμοί κατατάσσουν τη Ρουάντα στην πρώτη θέση παγκοσμίως.
Με άλλα λόγια, υπήρχε απόλυτη διάθεση συνεργασίας, όταν η κυβέρνηση της χώρας κλήθηκε να αντιμετωπίσει τον κορωνοϊό. Όταν επέβαλε, για παράδειγμα, καθολικό lockdown μετά το πρώτο κρούσμα τον περασμένο Μάρτιο. Οι περιορισμοί στη συνέχεια εφαρμόζονταν όπου υπήρχε υψηλό ιϊκό φορτίο, ενώ παράλληλα άνοιγαν τα μέρη όπου ο ιός φαινόταν εξασθενημένος. Δόθηκε μεγάλο βάρος στα διαγνωστικά τεστ (που ήταν δωρεάν) και για να εξοικονομηθούν χρήματα και χρόνος παρουσιάστηκε η πατέντα του «pool testing», δηλαδή του μαζικού ελέγχου δειγμάτων 20 ατόμων μαζί. Αν το αποτέλεσμα ήταν θετικό, τότε έκαναν ξανά ατομικά τεστ. Τοποθετήθηκαν δημόσιες βρύσες, ώστε να μπορούν όλοι να έχουν ανά πάσα στιγμή καθαρά χέρια, ενώ επιστρατεύτηκαν ακόμα και ειδικά ρομπότ για να μετρούν τη θερμοκρασία του κόσμου σε δημόσιους χώρους ή και drone για τη μεταφορά φαρμάκων και την ιχνηλάτηση κρουσμάτων. Μετά 25 χρόνια από τον εμφύλιο που ισοπέδωσε τη χώρα, η Ρουάντα οικοδομήθηκε από την αρχή και φαίνεται ότι οικοδομήθηκε σωστά.
ΟΥΡΟΥΓΟΥΑΗ: ΜΙΑ ΜΠΙΡΑ
ΣΤΟΝ ΚΥΡΙΟ ΜΟΡΑΤΟΡΙΟ
Αν κάποιος αναγνωρίσει στους δρόμους του Μοντεβιδέο τον Γκονσάλο Μορατόριο, θα τον πλησιάσει για να του σφίξει το χέρι, κάποιοι άλλοι νιώθουν την ανάγκη να τον κεράσουν μία μπίρα. Αυτό σημαίνει ότι τα μπαράκια στην πρωτεύουσα της Ουρουγουάης είναι ανοιχτά, έστω και με περιορισμούς, παρά την πανδημία. Και αυτό είναι κάτι που μπορεί εν μέρει να πιστωθεί στον κύριο Μορατόριο, ιολόγο, ο οποίος, διαβλέποντας τις ανάγκες που θα παρουσιάζονταν, δημιούργησε μαζί με τους συναδέλφους του στο Ινστιτούτο Παστέρ της Ουρουγουάης ένα διαγνωστικό τεστ, ώστε ο έλεγχος των κρουσμάτων στη χώρα του να μπορεί να αρχίσει από την πρώτη στιγμή και χωρίς να εξαρτάται από κανέναν.
Το περιοδικό Nature τον συμπεριέλαβε στους δέκα ανθρώπους με τη μεγαλύτερη προσφορά στην επιστήμη για τη χρονιά που πέρασε.
Ο έλεγχος της εξάπλωσης της πανδημίας μετά τα πρώτα κρούσματα στη Λατινική Αμερική, υπήρξε καθοριστικός παράγοντας για την Ουρουγουάη, η οποία κατάφερε να κρατήσει σε διψήφιο αριθμό τα ημερήσια κρούσματα μέχρι και πριν από λίγο καιρό, χωρίς μάλιστα να χρειαστεί να επιβληθεί εθνικό lockdown. Η κυβέρνηση προτίμησε να επιβάλει ανά περιόδους και κατά τόπους περιορισμούς και κυρίως επένδυσε στην καλή επικοινωνία με τους πολίτες. Βοήθησε βεβαίως και το γεγονός ότι η Ουρουγουάη είναι μια χώρα πολύ πιο «μαζεμένη» σε έκταση και πληθυσμό, εν συγκρίσει με τους γείτονές της, που απέτυχαν παταγωδώς να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αλλά και μια σχετικά τακτοποιημένη κοινωνία και οικονομία και, πολύ σημαντικό, μια χώρα με αξιόπιστο σύστημα υγείας.
ΙΣΡΑΗΛ: ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ
ΚΕΡΔΙΖΕΙ ΤΟ ΕΜΒΟΛΙΟ
Tην Κυριακή 28/2, ακριβώς ένα χρόνο μετά το πρώτο κρούσμα στη χώρα, το Ισραήλ άρχισε να ανοίγει την οικονομία του. Στόχος η επιστροφή στην κανονικότητα, μια επιστροφή που επιτρέπει ο πρωτοφανής ρυθμός εμβολιασμού: πάνω από το 45% του πληθυσμού (περίπου 4 εκατ. άνθρωποι δηλαδή) έχει ήδη λάβει τουλάχιστον τη μία από τις δύο δόσεις του εμβολίου. Πώς μια χώρα 9 εκατ. κατοίκων, όμως, κατάφερε να πείσει τα φαρμακευτικά μεγαθήρια, που κυνηγάνε αγορές με εκατοντάδες εκατομμύρια πιθανούς πελάτες, να εκπληρώσουν πρώτα τις δικές της παραγγελίες;
Η απάντηση βρίσκεται στις διαπραγματεύσεις μεταξύ του Albert Bourla, γενικού διευθυντή της Pfizer, με τον πρωθυπουργό Νετανιάχου και τον υπουργό Υγείας Yuli Edelstein.
Οι δύο πολιτικοί υποσχέθηκαν να στήσουν ένα από τα ταχύτερα συστήματα εμβολιασμού στον κόσμο και να μοιραστούν τα σχετικά δεδομένα που θα προκύψουν για τον αντίκτυπό του, φτάνει τα εμβόλια να ρέουν άφθονα. Η Pfizer συμφώνησε και οι παραδόσεις ξεκίνησαν στα μέσα Δεκεμβρίου. Αποτέλεσμα; Το Ισραήλ θα έχει λάβει μέχρι το τέλος Μαρτίου περισσότερες δόσεις εμβολίου από ό,τι χρειάζεται. Ο ρυθμός εμβολιασμού είναι δεκαπλάσιος από ό,τι στις ΗΠΑ, παραπάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν ολοκληρώσει την ανοσοποίησή τους, ενώ το ποσοστό μείωσης των μολύνσεων στον εμβολιασμένο πληθυσμό ξεπερνάει το 95%. Το άνοιγμα των δραστηριοτήτων θα ολοκληρωθεί τον επόμενο μήνα και όλως τυχαίως θα συμπέσει με τις εκλογές, όπου ο Νετανιάχου –μακριά πια από τις αντιδράσεις που αντιμετώπιζε για τα τρία όχι και τόσο επιτυχημένα lockdown– θα διεκδικήσει ξανά το χρίσμα…
