Oι εντυπωσιακές (και κιτς) τελετές μπροστά στην Αγία Σοφία και η προσευχή εντός του κτηρίου, είναι το τελευταίο μίας σειράς επεισοδίων που έχουν ξεκινήσει εδώ και 70 χρόνια.
Το 1935 ο Κεμάλ Ατατούρκ μετέτρεψε την Αγία Σοφία από τέμενος σε μουσείο. Επί κυβερνήσεως Μεντερές δημιουργήθηκε το 1950 η «Εταιρεία Κατακτήσεως της Ιστανμπούλ», η οποία καθιέρωσε τον πανηγυρικό εορτασμό της 29ης Μαΐου ως ημέρας της Αλώσεως.
Γράφει ο Άγγελος Συρίγος*
Σε βυζαντινά μνημεία της πόλεως, περιλαμβανομένης και της Αγίας Σοφίας, αναρτήθηκαν πινακίδες που αναφέρονταν σε μία υποτιθέμενη προφητεία του Μωάμεθ: «Η Κωνσταντινούπολη θα κατακτηθεί. Τι λαμπρός ο στρατηλάτης και τι λαμπρός ο στρατός που θα την πάρει».
Το 1953 οι εορταστικές εκδηλώσεις για τα 500 έτη από την Άλωση προσέλαβαν θριαμβευτικό χαρακτήρα. Σε μία περίοδο που οι δύο χώρες είχαν πρωτομπεί στο ΝΑΤΟ και όλα εμφανίζονταν ειδυλλιακά, η στάση των τουρκικών αρχών προκάλεσε αλγεινή εντύπωση στην Αθήνα. Δεν είχε άλλωστε εμφανισθεί ακόμη το Κυπριακό. Με την επιβολή της δικτατορίας στην Τουρκία το 1960 απαγορεύθηκαν οι σχετικοί κρατικοί εορτασμοί.
Τα πράγματα ξανάλλαξαν μετά την εκλογή του Ερντογάν στη δημαρχία Κωνσταντινουπόλεως κατά τη δεκαετία του 1990. Έκτοτε οι Ισλαμιστές εορτάζουν κάθε χρόνο την 29η Μαΐου με αμφιβόλου αισθητικής αναπαραστάσεις της Αλώσεως. Αποκορύφωμα της αντιλήψεως ότι πρέπει να εορτάζεται η άλωση και καταστροφή μίας πόλεως, ήταν η ίδρυση το 2009 ενός εντυπωσιακού μουσείου με τρισδιάστατες εικόνες της Μητροπολιτικής Δημαρχίας Κωνσταντινουπόλεως μπροστά ακριβώς από τα βυζαντινά τείχη, κοντά στην πύλη του Ρωμανού.
Το μουσείο είναι αφιερωμένο στην Άλωση και ονομάζεται «Πανόραμα 1453». Το μουσείο εξυπηρετεί την ανάγκη των ισλαμιστών να απαντήσουν ιδεολογικά στον κεμαλισμό μέσω του νέο-οθωμανισμού. Ανατρέχουν στις απαρχές των Οθωμανών, τονίζοντας ένα ιστορικό επεισόδιο που οι ίδιοι οι κεμαλικοί ανέδειξαν ως κορυφαίο.
ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟ
Ο πανηγυρικός εορτασμός μεγάλων ιστορικών γεγονότων δεν περιορίζεται μόνον στην Άλωση. Από τον Αύγουστο του 2013 η τουρκική κυβέρνηση εορτάζει και τη μάχη του Μαντζικέρτ του 1071, όπου ο Αλπ Αρσλάν, σουλτάνος των Σελτζούκων Τούρκων, νίκησε τον αυτοκράτορα Ρωμανό Διογένη και μπήκε στη Μικρά Ασία. Το 2015 το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού χρηματοδότησε με 800.000 ευρώ τη δημιουργία ενός μουσείου αντίστοιχου με το «Πανόραμα 1453» που θα αναπαριστά με τρισδιάστατες εικόνες τη μάχη.
Από το 2012 και μετά τελείται κατά την επέτειο της Αλώσεως πρωινή τελετουργική προσευχή (ναμάζι) στο χώρο μπροστά από την Αγία Σοφία. Η προσευχή συνδέεται με το αίτημα ισλαμικών οργανώσεων να χρησιμοποιείται η Αγία Σοφία και ως τέμενος κάποιες ημέρες της εβδομάδας.
Επικεφαλής της προσπάθειας είχε τεθεί για χρόνια ο πρώην αντιπρόεδρος της τουρκικής κυβερνήσεως Μπουλέντ Αρίντς. Άλλωστε η ισλαμική αδελφότητα των Ναξμπαντίγια, στην οποία ανήκει και ο Ερντογάν, έχει ως έναν από τους στόχους της την επαναλειτουργία της Αγίας Σοφίας ως τεμένους.
Το 2016 ξεκίνησε η ανάγνωση του Κορανίου εντός της Αγίας Σοφίας κατά την περίοδο του Ραμαζανιού και σε ώρα που δε λειτουργεί ως μουσείο. Φέτος, το 2020, μας είχαν προετοιμάσει ότι κάτι θα συμβεί εν σχέσει προς την Αγία Σοφία με ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτυώσεως του επικεφαλής της πανίσχυρης Διευθύνσεως Θρησκευτικών Θεμάτων, Diyanet. Τελικώς, βοηθούντος και του κορωνοϊού, μεταφέρθηκαν όλες οι εκδηλώσεις από τον Κεράτιο Κόλπο, μπροστά στο Φανάρι που παραδοσιακά διεξάγονταν, στο χώρο μπροστά στην Αγία Σοφία με ένα ψεύτικο τείχος ως ντεκόρ.
ΜΑΚΡΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΖΕΡΗ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ
Στην προκειμένη περίπτωση ισχύει, ότι ο Ερντογάν θέλει να στρέψει την προσοχή του κοινού σε ένα θέμα μακριά από τη μίζερη καθημερινότητά του. Ο ίδιος είχε απορρίψει παλαιότερα τις σκέψεις μετατροπής της Αγίας Σοφίας λέγοντας ότι το τέμενος του Σουλτάν Αχμέτ (μπλε τζαμί) που βρίσκεται στον ίδιο μνημειακό χώρο είναι άδειο από πιστούς κατά τις ώρες της προσευχής. Φέτος, όμως, τα πράγματα είναι δύσκολα από οικονομικής πλευράς και χρειάζεται να γίνουν κινήσεις για να ανέβει η δημοφιλία του.
Σκέψεις για απόδοση της Αγίας Σοφίας στους πιστούς για μερικές ώρες, κατά την ώρα της μεγάλης προσευχής την Παρασκευή, ακούγονται ευχάριστα από το μέσο Τούρκο. Να μετατραπεί πλήρως η Αγία Σοφία σε τέμενος και να κλείσει για τους τουρίστες, θα είχε όμως οικονομικές συνέπειες. Το 2019 περίπου 3.000.000 τουρίστες επισκέφθηκαν την Αγία Σοφία αποφέροντας μόνον από τα εισιτήρια 25.000.000 ευρώ. Παράλληλα, όλη η περιοχή γύρω από την Αγία Σοφία είναι αποκλειστικώς προσανατολισμένη στον τουρισμό.
Τέλος, είναι λάθος να προσεγγίσουμε το θέμα μέσα από το πρίσμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ο Ερντογάν στρέφεται συνολικά κατά του Χριστιανισμού, επιλέγοντας να τονίσει μία συμβολική στιγμή θριάμβου του Ισλάμ με επίκεντρο μία εκκλησία που μετατράπηκε σε τέμενος το 1453. Πιο σημαντικό για εμάς στην Ελλάδα, είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι οι εορτασμοί γίνονται για ένα γεγονός αντικειμενικά θλιβερό και τραγικό: την άλωση μίας πόλεως.
Υ.Γ. Θύματα αυτής της ιστορίας είναι τα ψηφιδωτά των εξαπτέρυγων σεραφείμ που βρίσκονται στη βάση του τρούλου της Αγίας Σοφίας. Το 2009 είχε αποκαλυφθεί το πρόσωπο του ενός μετά την απομάκρυνση του γύψου και της καλύπτρας που είχε τοποθετηθεί από τους Οθωμανούς. Η ελπίδα ότι θα αποκαθιστούσαν τα πρόσωπα και των άλλων τριών σεραφείμ –εφ’ όσον έχουν διασωθεί κάτω από το γύψο– έχει απομακρυνθεί εδώ και χρόνια.
*Ο Άγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής διεθνούς δικαίου και εξωτερικής πολιτικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο. Έχει ασχοληθεί εκτενώς με τα ελληνοτουρκικά και τη μεταναστευτική πολιτική από θέσεις ευθύνης. Σήμερα είναι βουλευτής Α’ Αθηνών της ΝΔ.
