Γράφει ο Κώστας Γρίβας*
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τη δυναμική των ελληνοτουρκικών σχέσεων, θα πρέπει να έχουμε μια στοιχειωδώς ρεαλιστική εικόνα του διεθνούς συστήματος και του τρόπου που οι δύο χώρες λειτουργούν σε αυτό. Όμως, κάτι τέτοιο δεν είναι καθόλου εύκολο, μιας και το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση έντονης ρευστότητας.
Πολλώ δε μάλλον, όταν δε θες καν να επιχειρήσεις κάποια ρεαλιστική ανάγνωση, όπως κάνουν οι ελληνικές ηγετικές ελίτ. Αυτές επιμένουν να παραμένουν εγκλωβισμένες σε αναγνώσεις της πραγματικότητας, οι οποίες ίσως είχαν κάποιο νόημα είκοσι χρόνια πριν, αλλά σήμερα είναι παραπλανητικές φαντασιώσεις. Συγκεκριμένα, η κυρίαρχη αντίληψη στην Ελλάδα είναι αυτή ενός μονοπολικού κόσμου, ωσάν ο Ψυχρός Πόλεμος να είχε τελειώσει μόλις χθες, με τις ΗΠΑ να αποτελούν τον κυρίαρχο πόλο ισχύος του πλανήτη, πλαισιωμένες από κάποια άλλα δυτικά κράτη.
Ακόμη και οι πιο προωθημένες ερμηνείες των διεθνών δρωμένων στις ελληνικές ελίτ, αναφέρονται σε έναν «ολιγαρχικά πολυπολικό» κόσμο. Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η Ρωσία, είναι οι κυρίαρχοι διεθνείς δρώντες και κάτω από αυτές υπάρχουν κάποιες μεσαίες δυνάμεις. Όλοι οι υπόλοιποι είναι οι «αυλικοί». Μεταξύ αυτών των υπόλοιπων ταξινομούν και την Ελλάδα.
Και οι δύο αυτές αναγνώσεις του διεθνούς συστήματος, αντιλαμβάνονται τις τουρκικές φιλοδοξίες σαν ύβρη, η οποία θα ακολουθηθεί, αργά ή γρήγορα, από τη νέμεση. Δηλαδή, οι ελληνικές ελίτ ελπίζουν πως κάποιοι «ισχυροί» του κόσμου θα τιμωρήσουν την Τουρκία για τις βλέψεις της να αναγορευτεί σε μια αυτόνομη δύναμη ευρασιατικής εμβέλειας και θα ανταμείψουν την Ελλάδα για την υπακοή της. Δηλαδή, για τη γεωπολιτική της ανυπαρξία.
ΠΛΗΘΩΡΙΣΤΙΚΟ ΠΟΛΥΠΟΛΙΚΟ
ΣΥΣΤΗΜΑ ή ΝΕΑ ΔΙΠΟΛΙΚΟΤΗΤΑ;
Οι θλιβερές αυτές αντιλήψεις αγνοούν, ότι το σημερινό διεθνές σύστημα τείνει να εξελιχθεί σε «πληθωριστικά πολυπολικό», δηλαδή με πολύ περισσότερους αυτόνομους δρώντες από ό,τι πιστεύαμε. Ωστόσο, πιθανώς κι αυτή η ανάγνωση να είναι ατελής. Ίσως, λοιπόν, αυτή η ρευστή και ασαφής περίοδος της «πληθωριστικής πολυπολικότητας» να αποτελεί ένα ενδιάμεσο στάδιο, πριν εδραιωθεί ένα νέο διπολικό διεθνές σύστημα, στο οποίο θα κυριαρχεί από τη μία πλευρά η συσπειρωμένη Ευρασία, με πυρήνα το σύστημα Κίνας-Ρωσίας και από την άλλη ο «ωκεάνιος κόσμος» με πυρήνα τις ΗΠΑ.
Αν και είναι πολύ νωρίς, ώστε να καταλήξουμε με ασφάλεια σε ένα τέτοιο συμπέρασμα, εντούτοις βλέπουμε ότι μια παρόμοια διχοτόμηση μπορεί να προκύψει από τη διαφαινόμενη επιλογή του Δυτικού Κόσμου (ΗΠΑ και Ευρώπης) να προχωρήσει σε μια πολιτική «υπέρ-αποκλεισμού» (super containment) εναντίον της Ρωσίας, αλλά και της Κίνας, που δεν είχε όμοιό της ούτε στα πιο ζοφερά χρόνια του Ψυχρού Πολέμου.
Θα μπορούσαμε να πούμε, ότι η Δύση έχει αποφασίσει να εξαπολύσει κατά της Ρωσίας και της Κίνας έναν ολοκληρωτικό υβριδικό πόλεμο, που προβλέπει ουσιαστικά μηδενισμό των σχέσεων των δυτικών χωρών με αυτές τις δύο μεγάλες χώρες. Κι αυτό, εις βάρος των αντιλήψεων που οι ίδιοι Δυτικοί διαλαλούν περί της παγκοσμιοποιητικής ενοποίησης.
Ο ΥΒΡΙΔΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΗΣ ΔΥΣΗΣ
Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, οι κινεζικές επενδύσεις χαρακτηρίζονται σαν «αρπακτική οικονομική συμπεριφορά» και οι πολιτισμικές ανταλλαγές σαν «πολιτισμικός ιμπεριαλισμός». Για τη δε Ρωσία, επιστρατεύουν επιχειρήματα που δείχνουν να απευθύνονται σε κρετίνους. Την εμφανίζουν να χειραγωγεί με τεράστια ευκολία τα εκλογικά σώματα σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ, την ίδια στιγμή που εκδιώκεται με προκλητικά αυθαίρετο τρόπο από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020.
Τα ΜΜΕ σε όλο τον Δυτικό Κόσμο, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, αντιμετώπισαν την επιδοτούμενη από το εξωτερικό «πορτοκαλί επανάσταση» του Χονγκ Κονγκ σαν «παλλαϊκή εξέγερση». Κι αυτό, παρότι σε αυτήν συμμετείχε ένα σχετικά μικρό ποσοστό των κατοίκων του.
Η περαιτέρω συζήτηση γι’ αυτόν τον πολυδιάστατο υβριδικό πόλεμο που έχει εξαπολύσει η Δύση εναντίον της Ρωσίας και της Κίνας, ξεφεύγει από τα περιορισμένα όρια αυτού του κειμένου. Ωστόσο, αυτό που μπορούμε τώρα να πούμε είναι πως, αν πράγματι συμβαίνει κάτι τέτοιο, δε θα απομονωθούν φυσικά οι δύο μεγάλες ευρασιατικές χώρες, γιατί πολύ απλά είναι υπερβολικά μεγάλες για να συμβεί κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, θα εξωθηθούν η μία προς την αγκαλιά της άλλης.
Έτσι, Ρωσία και Κίνα θα υποχρεωθούν να θέσουν στο περιθώριο τα ανταγωνιστικά τους στοιχεία, δημιουργώντας το πρόπλασμα ενός νέου γεωπολιτικού μεγέθους, που θα μπορούσε να εξελιχθεί στην πρώτη υπέρ-υπερδύναμη (hyper power) στην ιστορία της Ανθρωπότητας. Μέσα σε αυτόν τον εμβρυακό διπολικό κόσμο και τον παγκόσμιο υβριδικό πόλεμο που τον διαμορφώνει, η Τουρκία έχει έναν ειδικό ρόλο να παίξει.
Μεταξύ των άλλων, όπως ο υπογράφων υποστήριξε παλαιότερα, μέρος του υβριδικού πολέμου εναντίον της Κίνας είναι και η υποστήριξη των τουρκόφωνων Ουιγούρων ισλαμιστών στη Βόρειο Κίνα. Όμως, οι Ουιγούροι είναι το τέρμα του τουρκογενούς διαδρόμου που ξεκινά από την Τουρκία, περνά από το Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κιργιζία και Τατζικιστάν, για να φθάσει στη Βόρειο Κίνα, στο Σινγιάνγκ (Xinyang).
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ
Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να παρομοιάσουμε το σύμπλεγμα των χωρών αυτών με ένα «μαχαίρι» που χώνεται μέσα στην καρδιά της Ευρασίας και χτυπάει την Κίνα. Και λαβή αυτού του «μαχαιριού» είναι η Τουρκία. Συνακόλουθα, οι ΗΠΑ έχουν ανάγκη την Τουρκία, για να χτυπήσουν την Κίνα σε αυτόν τον νέου τύπου πόλεμο που έχουν εξαπολύσει εναντίον της.
Δεν αναφερόμαστε στην παλιά κεμαλική Τουρκία, που ήταν στραμμένη προς τη Δύση και αδιαφορούσε για την Ανατολή. Αναφερόμαστε στη σημερινή, ισλαμική Τουρκία του Ερντογάν. Δε μιλάμε, δηλαδή, για την εσωστρεφή Τουρκία των κεμαλιστών, που έψαχνε για μια θέση στην ΕΕ, αλλά για την εξωστρεφή Τουρκία των νέο-οθωμανών, που θέλει να λειτουργήσει ως μια μεγάλη ευρασιατική δύναμη σε έναν πολυπολικό κόσμο.
Με άλλα λόγια, παρά τα προβλήματά της, η αυτοκρατορική νέο-οθωμανική Τουρκία είναι αυτή που επιδιώκει και δυνητικά μπορεί να ασκήσει επιρροή στον τουρκογενή διάδρομο και αυτήν θέλουν οι Αμερικανοί. Αυτό σημαίνει πως όχι μόνο οι ΗΠΑ πολύ δύσκολα θα οδηγηθούν σε ρήξη των σχέσεων τους με την Άγκυρα, αλλά και ότι αποδέχονται το ρόλο και τη λειτουργία της Τουρκίας ως αυτόνομης δύναμης ευρασιατικής εμβέλειας. Έτσι, θα μπορέσουν να τη χρησιμοποιήσουν σαν τη λαβή του τουρκογενούς «μαχαιριού» που θέλουν να καρφώσουν στα πλευρά της Κίνας, στο πλαίσιο του υβριδικού πολέμου που έχουν εξαπολύσει εναντίον της.
Άρα, πολύ απλά, δύσκολα μπορούμε ως Ελληνισμός να περιμένουμε αποφασιστική στήριξη από πλευράς της Δύσης ενάντια στον τουρκικό επεκτατισμό, όπως συνεχίζει να φαντασιώνεται ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής κοινής γνώμης και σχεδόν σύσσωμες οι ελληνικές ελίτ. Χωρίς διάθεση υπερβολής, η μόνη χώρα που συνεχίζει να φοβάται η Τουρκία, με την έννοια ότι αποτελεί το βασικό εμπόδιο στους σχεδιασμούς της, είναι η Ελλάδα. Κι αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα θα πρέπει μόνη της να προστατεύσει τον εαυτό της.
*Ο Κωνσταντίνος Γρίβας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Γεωπολιτικής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Διδάσκει επίσης Γεωγραφία της Ασφάλειας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή στο Τμήμα Τουρκικών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
