Το ΠΑΣΟΚ γιόρτασε πρόσφατα τα 46α του γενέθλια, έχοντας μάλλον μεταβεί αυτοβούλως στον κάλαθο των αζήτητων της ιστορίας. Τα σχήματα που διαδέχθηκαν το άλλοτε κραταιό Κίνημα, ήταν πρώτα η Δημοκρατική Συμπαράταξη το 2015 και αργότερα το Κίνημα Αλλαγής. Γιατί λοιπόν Κίνημα Αλλαγής; Προφανώς για να δημιουργηθεί η εντύπωση ενός νέου ξεκινήματος, με τη συγκόλληση πολιτικών κινήσεων με μικρή, ή και ανύπαρκτη εκλογική απήχηση.
Γράφει ο Σταύρος Λυγερός
© slpress.gr
Κατά μία έννοια, η Φώφη Γεννηματά επιχείρησε μία επανάληψη αυτού που έκανε στη δεκαετία του 2000 ο Αλέκος Αλαβάνος, συστήνοντας τον ΣΥΡΙΖΑ για να προσελκύσει κινήσεις και ομάδες της ευρύτερης Αριστεράς. Δεν ήταν, ωστόσο, η προσθήκη των συνιστωσών που εκτόξευσε εκλογικά τον ΣΥΡΙΖΑ το 2012 και το 2015 τον έστειλε στους θώκους της εξουσίας. Ήταν η άτυπη χρεοκοπία και τα Μνημόνια.
Η πολιτικο-εκλογική αποδόμηση του ΠΑΣΟΚ είναι εξίσου εντυπωσιακή με τη θυελλώδη επέλασή του προς την εξουσία (1974-81) και την εδραίωσή του ως ηγεμονική πολιτική δύναμη στις δεκαετίες του 1980 και 1990. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εκμεταλλεύθηκε με διορατικότητα το ριζοσπαστικό κύμα που σάρωσε την Ελλάδα τη δεκαετία του 1970 για να οικοδομήσει σοσιαλιστικό κόμμα εξουσίας.
ΑΛΛΑΓΗ ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΑΞΟΝΕΣ
Το ρεύμα της Αλλαγής αναπτύχθηκε γύρω από τρεις άξονες:
-Πρώτον, τον εκδημοκρατισμό και την οριστική υπέρβαση των υπολειμμάτων του εμφυλιοπολεμικού κλίματος.
-Δεύτερον, την εθνική χειραφέτηση από την ξένη εξάρτηση.
-Τρίτον, τη δημιουργία Κράτους Πρόνοιας.
Εκφράζοντας το κύμα του αριστερόστροφου μικροαστισμού, το ΠΑΣΟΚ εκτοξεύθηκε από το 13% του 1974 στο 48% του 1981. Η είσοδος στους αρμούς της εξουσίας, έφερε τα κατά κανόνα θολά οράματα αντιμέτωπα με την πραγματικότητα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου και η ηγετική του ομάδα είχαν αποδείξει ότι ήξεραν άριστα να ασκούν αντιπολίτευση. Αναλαμβάνοντας το πηδάλιο, κλήθηκαν να αποδείξουν ότι μπορούσαν να ασκήσουν δημιουργικά και τις κυβερνητικές ευθύνες.
Η μεταλλαγή του ΠΑΣΟΚ από κίνημα διαμαρτυρίας σε κόμμα εξουσίας δεν ήταν τόσο επιτυχής, αν κι αυτό αρχικά δεν ήταν τόσο ευδιάκριτο, λόγω του κλίματος ευφορίας και ελπίδας. Το κυβερνητικό παρελθόν της ΝΔ, άλλωστε, κάλυπτε για μεγάλο διάστημα τις ανεπάρκειες της «πράσινης» διακυβέρνησης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ταυτίσθηκε με την πολιτική χειραφέτηση και την εισβολή της «μικροαστικής θάλασσας» στο κέντρο της πολιτικής σκηνής.
Αυτή η κοσμογονία, με τους συχνά ανερμάτιστους πειραματισμούς, είχε μεγάλο κόστος. Από την άλλη πλευρά, όμως, το ΠΑΣΟΚ ανανέωσε βαθιά την ελληνική κοινωνία. Ο απολογισμός έχει πολλά θετικά και αρνητικά στοιχεία. Κατά τη διάρκεια αυτών των μετασχηματισμών, πολλά θα μπορούσαν να είχαν γίνει καλύτερα και με μικρότερο τίμημα. Το ΠΑΣΟΚ, όμως, ενηλικιώθηκε και μετεξελίχθηκε πολιτικά, μαζί με τις κοινωνικές δυνάμεις που εξέφρασε πολιτικά.
ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΓΕΝΑΡΧΗΣ
ΟΧΙ ΜΑΝΑΤΖΕΡ
Ο Ανδρέας Παπανδρέου υπήρξε πολιτικός γενάρχης και όχι πολιτικός μάνατζερ. Ανήκει στην κατηγορία των ηγετών, που ιονίζουν τις κοινωνικές δυνάμεις, που προκαλούν έντονα πάθη και αφήνουν ανεξίτηλα ίχνη στη συλλογική συνείδηση. Γι’ αυτό και η θυελλώδης σταδιοδρομία του ήταν άνιση.
Το ρεύμα της Αλλαγής είχε εξαρχής δύο κοινωνικές συνιστώσες, που από ένα σημείο και πέρα άρχισαν να αποκλίνουν: Η μία ήταν τα ανερχόμενα μεσοστρώματα, που λόγω της αριστερής ή κεντροαριστερής προέλευσης τους, μπορούσαν να φθάσουν μόνο μέχρι τις παρυφές της εξουσίας. Γι’ αυτά, το ΠΑΣΟΚ ήταν το όχημα και ο πολιορκητικός κριός για να αλώσουν το «φρούριο». Η δεύτερη συνιστώσα ήταν τα λαϊκά στρώματα, που η ανασφάλειά τους τα έκανε να δουν το ΠΑΣΟΚ σαν πολιτικό προστάτη τους.
Τα συμφέροντα των δύο αυτών κοινωνικών δυνάμεων δεν ταυτίζονταν. Από το 1988 και μετά, τα μεσοστρώματα που ευνοήθηκαν κοινωνικο-οικονομικά από την κυβέρνηση Ανδρέα Παπανδρέου, εκδήλωσαν τάσεις απομάκρυνσης. Το σκάνδαλο Κοσκωτά λειτούργησε σαν καταλύτης. Αρκετοί από τους ευνοηθέντες ανακάλυψαν τη γοητεία του ανερχόμενου (νέο)φιλελευθερισμού και άλλαξαν στρατόπεδο.
Η ασθένεια του τότε πρωθυπουργού και ο εγκλωβισμός της κυβέρνησής του στη θολή ατμόσφαιρα σκανδάλων και σκανδαλολογίας, οδήγησαν στην εκλογική ήττα του Ιουνίου 1989 και στις παραπομπές στο Ειδικό Δικαστήριο. Η πολιτική ασπίδα του Ανδρέα Παπανδρέου στις δύσκολες εκείνες ημέρες ήταν τα λαϊκά στρώματα. Αυτά υποχρέωσαν τα ανώτατα στελέχη του ΠΑΣΟΚ να παραμείνουν συσπειρωμένα γύρω από τον ιδρυτή. Τότε, το Κίνημα έχασε ψήφους από τα μεσοστρώματα και κέρδισε ψήφους στις λαϊκές γειτονιές.
Η ΗΤΤΑ ΚΑΙ Η ΡΕΒΑΝΣ
Αν ο Κώστας Μητσοτάκης δεν παρέπεμπε τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο, οι εξελίξεις ίσως ήταν διαφορετικές. Η δίωξη, όμως, του αντιπάλου του με αθέμιτα μέσα, έφερε το ακριβώς αντίθετο από το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Η αφόρητη πολιτική-ηθική πίεση που δέχθηκαν οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ εκείνη την εποχή, ενεργοποίησε το ένστικτο αυτοσυντήρησης της παράταξης, με αποτέλεσμα να επικαλυφθούν οι αμφιβολίες και δυσαρέσκειες.
Από τη στιγμή που ο Ανδρέας Παπανδρέου διατήρησε την ενότητα και ξεπέρασε τη θύελλα, η επιστροφή του στην εξουσία ήταν θέμα χρόνου. Η νεοφιλελεύθερη πολιτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη διευκόλυνε την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο 1993. Μετά τη δοκιμασία του 1989-90, οι «πράσινοι» επέστρεψαν περισσότερο προσγειωμένοι και χωρίς τα φαντεζί συνθήματα του 1981. Αν και η διακυβέρνηση της περιόδου 1993-96 σφραγίσθηκε –λόγω της Δήμητρας Λιάνη– από μία βιτρίνα παρακμής, είχε πολλές θετικές πτυχές. Τότε αντιστράφηκε η πορεία προς τη χρεοκοπία και τότε μπήκαν οι βάσεις για την είσοδο στην Ευρωζώνη.
Η επιδείνωση της ασθένειας του Ανδρέα Παπανδρέου στα τέλη 1995 άνοιξε το δρόμο για την αναμενόμενη διαδοχή του. Τα καμώματα της Δήμητρας Λιάνη είχαν προκαλέσει -και κατ’ αντιδιαστολή είχαν αναγορεύσει- τον Κώστα Σημίτη σε «λύση». Εάν, βεβαίως, δεν είχε προηγηθεί ο θάνατος του Γιώργου Γεννηματά, ο Σημίτης δε θα είχε ελπίδες να φθάσει εκεί που έφθασε. Η ιστορία, όμως, δε γράφεται με αν…
Η συνέχεια στο επόμενο…
*Ο Σταύρος Λυγερός έχει εργασθεί σε εφημερίδες (για 23 χρόνια στην Καθημερινή), ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς. Σήμερα είναι πολιτικός-διπλωματικός σχολιαστής στον τηλεοπτικό σταθμό OPEN και διευθυντής του ιστότοπου SLpress.gr. Συγγραφέας 16 βιβλίων. Μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973.
