Στις αρχές Φεβρουαρίου του 2021, ο Πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υπερασπίστηκε το κράτος δικαίου ως θεμέλιο του «διαρκούς πλεονεκτήματος της Αμερικής» και διατύπωσε το όραμά του για ένα έθνος που ηγείται «όχι μόνο με το παράδειγμα της ισχύος μας, αλλά και από την ισχύ του παραδείγματός μας».
Θεόδωρος Καρυώτης*
Στην αντιπαλότητα με το Πεκίνο, οι ΗΠΑ κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για να επιστήσουν την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στην παραβίαση του διεθνούς δικαίου από την Κίνα αλλά προκρίνουν την επιλεκτική εφαρμογή του, ανάλογα με τα συμφέροντα τους.
Ας ξεκινήσουμε όμως με τη βρετανική υποκρισία. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και στις αρχές της δεκαετίας του 1970, το Ηνωμένο Βασίλειο απομάκρυνε βίαια ολόκληρο τον πληθυσμό του Αρχιπελάγους Chagos, μια περιοχή που ήταν μέρος της βρετανικής αποικίας του Μαυρίκιου στον Ινδικό Ωκεανό και στο μεγαλύτερο νησί, το Diego Garcia, επέτρεψε στις ΗΠΑ να χτίσουν μια μεγάλη και στρατηγικά σημαντική ναυτική και αεροπορική βάση, που φιλοξενεί 4.000 αμερικανικά στρατεύματα, για τις επιχειρήσεις τους στη Μέση Ανατολή, τον Ινδικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό.
Το Φεβρουάριο 2019 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης αποφάσισε ότι ο τρόπος με τον οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο απέλασε το λαό των Νήσων Chagos ήταν αντίθετος με το διεθνές δίκαιο και ότι το Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει «να θέσει τέρμα στη διοίκηση του αρχιπελάγους Chagos το συντομότερο δυνατό» επιστρέφοντας τα νησιά στον Μαυρίκιο, καθώς τα είχε παράνομα αποσχίσει στη δεκαετία του 1960.
Σε μια εκπληκτική επίπληξη, το δικαστήριο εξέδωσε συμβουλευτική γνώμη, με το σκεπτικό ότι οι διεκδικήσεις της Βρετανίας στο αρχιπέλαγος ήταν παράνομες.
Δεκατρείς από τους δικαστές του δικαστηρίου συμφώνησαν με αυτό τα πόρισμα και μόνο ένας, που προέρχεται από τις ΗΠΑ, το καταψήφισε. Η συμβουλευτική γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου δεν είναι δεσμευτική, αλλά θεωρείται σημαντική. Όπως το έθεσε η εφημερίδα Guardian, «η σαφής διαύγεια της δήλωσης των δικαστών είναι ένα ταπεινωτικό πλήγμα για το κύρος της Βρετανίας στην παγκόσμια σκηνή».
Ένας κάτοικος Chagossian, που εκδιώχθηκε ως παιδί από το νησί του, εξέφρασε την ικανοποίηση του έξω από το δικαστήριο την ημέρα της ετυμηγορίας. «Ω, νιώθω τόσο χαρούμενος σήμερα γιατί είναι μια μεγάλη νίκη ενάντια στην αδικία με την οποία βαρύνετε η βρετανική κυβέρνηση για πολλά χρόνια», δήλωσε ο Olivier Bancoult στους δημοσιογράφους.
Πριν λίγες ημέρες, το Διεθνές Δικαστήριο για το Δίκαιο της Θάλασσας (ITLOS) πρόσθεσε τη δική του επιβεβαίωση για την κυριαρχία του Μαυρίκιου στο Αρχιπέλαγος Chagos και επέκρινε την αποτυχία του Ηνωμένου Βασιλείου να συμμορφωθεί με το ψήφισμα του ΟΗΕ το Μάιο 2019, που επιβεβαίωνε την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου στη Χάγη. Με γραπτή ανακοίνωση της η αμερικανική κυβέρνηση δήλωσε ότι οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο δε σκοπεύουν να αποχωρήσουν από τη στρατιωτική βάση στο Diego Garcia.
Για την ιστορία, στη δεκαετία του 1960 οι ΗΠΑ πλησίασαν το Ηνωμένο Βασίλειο και εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους για τη δημιουργία στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο νησί Diego Garcia και κατέληξαν σε συμφωνία για την απομάκρυνση όλων των κατοίκων των νησιών του Αρχιπελάγους Chagos. Το Ηνωμένο Βασίλειο εκδίωξε περίπου 2.000 κατοίκους από τα νησιά, αρκετούς με τη βία και τους απαγόρευσε να επιστρέψουν. Μετέφεραν το λαό Chagossian πάνω από χίλια μίλια μακριά στο Μαυρίκιο, μια πρώην βρετανική αποικία, όπου οι άνθρωποι ζούσαν σε απόλυτη φτώχεια. Μάλιστα, ένα αποχαρακτηρισμένο μήνυμα από το 1966 αναφέρει: «Δε θα υπάρχει ιθαγενής πληθυσμός εκτός από γλάρους και δυστυχώς, μαζί με αυτά τα πουλιά συνυπάρχουν και μερικοί Ταρζάν».
ΤΑ ΝΗΣΙΑ CHAGOS
ΣΤΟΝ ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΩΚΕΑΝΟ
Το Λονδίνο υπέγραψε μια συμφωνία με την Ουάσιγκτον, που κρατήθηκε μυστική τόσο από το Βρετανικό Κοινοβούλιο όσο και από το Κογκρέσο των ΗΠΑ, παραχωρώντας στην Ουάσιγκτον με 50ετή μίσθωση το Diego Garcia με αντάλλαγμα έκπτωση 11 εκατομμυρίων δολαρίων στην προμήθεια των αμερικανικών πυρηνικών πυραύλων Polaris.
Το Ηνωμένο Βασίλειο απέσπασε επίσημα το Αρχιπέλαγος Chagos από το Μαυρίκιο το 1965, αποκαλώντας το Βρετανικό Έδαφος Ινδικού Ωκεανού. Το 1968, ο Μαυρίκιος απέκτησε την ανεξαρτησία του από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Η γνώμη του δικαστηρίου απευθύνεται σε όλα τα κράτη – μέλη του ΟΗΕ και όχι μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο. «Όλα τα κράτη – μέλη πρέπει να συνεργαστούν με τα Ηνωμένα Έθνη για να ολοκληρώσουν την ανεξαρτησία του Μαυρικίου».
Οι Αρχές του Μαυρικίου δήλωσαν ότι η βάση των ΗΠΑ μπορεί να παραμείνει στο νησί, ανεξάρτητα από το καθεστώς της, εφόσον ανακτηθεί η κυριαρχία του Μαυρικίου στο Αρχιπέλαγος Chagos.
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, οι ΗΠΑ δεν έχουν πρόθεση να εγκαταλείψουν τη στρατηγική της θέση στον Ινδικό Ωκεανό, ούτε η συντηρητική κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι διατεθειμένη να παραιτηθεί από τις διεκδικήσεις της, που ανάγονται στο αποικιοκρατικό παρελθόν της.
Και οι δύο φοβούνται τις πιθανές συνέπειες από την απώλεια του ελέγχου παραχώρησης, που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο το «αβύθιστο αεροπλανοφόρο», όπως αποκαλούν το Diego Garcia. Βεβαίως, η επιστροφή των νησιών Chagos δημιουργεί ένα κίνδυνο, καθώς μια μελλοντική κυβέρνηση του Μαυρικίου θα μπορούσε να είναι λιγότερο φιλόξενη για τις ΗΠΑ και να ανακαλέσει τη μίσθωση ή να διαπραγματευθεί μια νέα, που θα της προσφέρει περισσότερα ανταλλάγματα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Απαιτώντας από την Κίνα να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο και την UNCLOS, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο περπατούν σε ένα τεντωμένο σχοινί στην περίπτωση του Αρχιπελάγους Chagos.
Πάντως, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα δώσει εξετάσεις στην παγκόσμια κοινότητα, για τη διευκόλυνση της επιστροφής του Diego Garcia στο Μαυρίκιο, διότι δεν είναι μόνο ηθικά σωστή, αλλά και μια επιβεβαίωση της αμερικανικής δέσμευσης στο διεθνές δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ακολουθώντας μια πολιτική αρχών, η Ουάσιγκτον μπορεί να αποφύγει αρνητικές επιπτώσεις στα αμερικανικά στρατηγικά συμφέροντα, όχι μόνο στον Ειρηνικό Ωκεανό αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Ο Ελληνισμός περιμένει με αγωνία την ώρα που ο Τζο Μπάιντεν θα εφαρμόσει τις ίδιες αρχές σεβασμού των διεθνών συνθηκών και του κράτους δικαίου στις σχέσεις της Αμερικής με την Τουρκία του Ερντογάν. Ευχόμαστε να μη χρησιμοποιήσει το κλασικό αμερικανικό double standard, υιοθετώντας δύο μέτρα και δύο σταθμά, ένα για τον Πρόεδρο της Κίνας και άλλο για το Σουλτάνο της Τουρκίας.
*Ο Θεόδωρος Καρυώτης είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών του Πανεπιστημιακού Συστήματος Μέριλαντ, ΗΠΑ. Διετέλεσε οικονομικός σύμβουλος της πρώτης κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου στην Πρεσβεία της Ουάσιγκτον και ήταν μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας. Θεωρείται ειδικός στο θέμα της ΑΟΖ (αποκαλείται ο «πατέρας της ΑΟΖ») και έχει γράψει άρθρα και βιβλία στα αγγλικά και ελληνικά γι’ αυτό το θέμα.
